teorie budowy materii, zakładające jej nieciągłą (ziarnistą) strukturę; Leukippos (V w. p.n.e.) oraz Demokryt z Abdery (V - IV w. p.n.e.) byli autorami pierwszej t.a., wg której najmniejszymi, niepodzielnymi składnikami materii są atomy, pozostające w ciągłym ruchu i mające różne rozmiary i kształty a własności ciał zależą od rodzaju i rozmieszczenia atomów; w średniowieczu t.a. została zarzucona, przypomniał ją w XVII w. P. Gassendi. Odkrycie zasady zachowania masy (M. Łomonosow 1753, A. Lavoisier 1772) oraz koncepcja istnienia pierwiastków chem. dały początek nowoczesnej t.a., której autor J. Dalton (1808) twierdził, że pierwiastki chem. składają się z niepodzielnych atomów (o określonej masie i rozmiarach, charakterystycznych dla danego pierwiastka). Dalszy rozwój t.a. oparty był o nowe odkrycia - zjawisko elektrolizy (M. Faraday, 1833), prawo okresowości i opracowanie układu okresowego pierwiastków (D. Mendelejew, 1869) - i prowadził do kinetycznej teorii materii (R.J.E. Clausius, C.J. Maxwell, L. Boltzmann), wg której cząsteczki materii są w ciągłym ruchu, a ich prędkość zależy od temperatury. Pogląd, iż atom jest cząstką sztywną i niepodzielną przetrwał do końca XIX w. i został obalony przez odkrycie elektronu (1896, przewidziany teoretycznie 1874 przez G.J. Stoneya), promieniotwórczości (H. Becquerel, 1896) oraz opracowanie teorii kwantów (M. Planck, 1900). Współczesna t.a. podtrzymuje pogląd o nieciągłej budowie materii a za jej podstawowe "cegiełki" uważa cząstki elementarne.
- DALTONA TEORIA ATOMISTYCZNA, pierwsza z nowoczesnych...
- Avogadro, Di Quaregna Amadeo, (1766-1856)
- AVOGADRO DI QUAREGNA Amadeo, (1776-1856)