(VI w.)
– właściwie nic pewnego o nim nie wiemy, choć odgrywa istotną rolę w chrześcijańskiej hagiografii. Dane o A. czerpiemy z legendy syryjskiej ułożonej w 2. poł. V wieku. Według niej A. pochodził z bogatej rodziny rzymskich patrycjuszy. W Edessie (Syria) żył natomiast jako żebrak zbierający jałmużnę u drzwi kościoła. Rozdawał ją potem innym ubogim. Legenda syryjska nazywa A. „Człowiekiem Bożym” lub „świętym Księciem. Przed śmiercią miał wyjawić słudze kościelnemu mało znany epizod swego życia. Mianowicie, udał się do Edessy z Rzymu, by uniknąć małżeństwa, do którego nakłaniali go rodzice. Wydaje się, że te fakty mogł być w jakiś sposób prawdziwe. Natomiast późniejsza pobożność chrześcijańska dopisała nowe legendarne fakty do życiorysu świętego. Według nich A. po jakimś czasie wrócił do Rzymu i tam, nie rozpoznany, spędził 17 lat pod schodami ojcowskiego domu. Po śmierci w jego rękach znaleziono kartkę, na której opisał swoje życie. Początek kultu A. na Zachodzie przypada na koniec X wieku i związany jest z klasztorem św. Bonifacego na Awentynie. A. stał się później patronem klasztornego kościoła (X w.). W krótkim czasie jego kult rozszerzy się w całej Europie: uważano go za patrona pielgrzymów i ubogich. Stał się także patronem niektórych zgromadzeń zakonnych (aleksjanie i aleksjanki w XIV w.). Historię życia A. śpiewano w czasie pielgrzymek i wystawiano na scenach (m.in. dramat Sant’Alessio S. Laudiego z 1632 roku). Poemat o A. z XI w. należy we Francji do najstarszych zabytków języka. Wersje słowiańskie, będące tłumaczeniem legend o A. z innych języków, pojawiy się w XII w. W sztuce kościelnej najstarszymi przedstawieniami A. są freski z XI w. znajdujące się w dolnym kościele bazyliki św. Klemensa w Rzymie. Przedstawiany jest zwykle jako pielgrzym lub nędzarz leżący pod schodami, czasem z kartką papieru w ręce. Liczne przedstawienia A. odnajdujemy w średniowiecznych miniaturach i grafice. W Polsce kult A. rozprzestrzenili benedyktyni, a zwłaszcza św. ➞ Wojciech, który przebywał w klasztorze na Awentynie i jest autorem homilii (ok. 995) na cześć świętego. Ośrodkiem jego kultu stał się z czasem Płock. W Tumie pod Łęczycą znajduje się jeden z najstarszych w Polsce kościołów, wzniesiony niegdyś przy opactwie benedyktyńskim, którego A. jest patronem. Pierwszy polski przekład Legendy o św. Aleksym oparty na wersjach łacińskich zachował się w odpisie z 2. poł. XV wieku. Drukiem Żywot św. Aleksego wydano po raz pierwszy w Krakowie w 1529 roku (u Szarffenberga).12 Św. Aleksy