Doktor Kościoła (1567-1622)
– należy bez wątpienia do wybitniejszych postaci Kościoła przełomu XVI i XVII wieku. Urodził się 21 sierpnia w należącym do rodu Sales zamku w Sabaudii w Alpach Wysokich. Był najstarszym z trzynaściorga dzieci Franciszka de Sales i Franciszki de Sionnaz. Jego ojciec był kasztelanem w Nouvelles i nosił również tytuł pana de Boisy. Już jako kilkunastoletni chłopiec rozpoczął F. edukację religijną, m.in. w kolegium w Annecy. Początkowo studiował w Paryżu na Sorbonie i w Padwie. W kręgu jego młodzieńczych zainteresowań pozostawały prawo, klasyka, teologia oraz języki obce; F. sposobił się bowiem – zgodnie z wolą ojca – do zawodu adwokata. Potem jednak zdecydował się zostać kapłanem, co nie jest bynajmniej zaskakujące w tej biografii. Intelektualnemu rozwojowi młodzieńca towarzyszyła cały czas praca nad doskonaleniem życia duchowego. W podjęciu decyzji o kapłaństwie pomogło mu na pewno religijne wychowanie, jakie otrzymał był w domu rodzinnym – głównie za sprawą matki. Ponadto w Padwie, gdzie F. uzyskał stopień doktora nauk prawnych, jego kierownikiem duchowym był znany w Polsce jezuita, Antoni Possewino. Wywarł on wielki wpływ na duchowość F., przeżywającego wiele rozterek, zwłaszcza że były to czasy gwałtownego rozwoju popularności *kalwinizmu, a przede wszystkim kalwińskiej koncepcji predestynacji. Święcenia kapłańskie przyjął F. w 1593 roku. Wraz z nimi otrzymał godność prepozyta kolegiaty św. Piotra w Genewie, co było drugą, po biskupstwie, godnością w diecezji. Odtąd, przez kilka lat, F. będzie oddawał się niestrudzenie pracy duszpasterskiej w prowincji Chablais. To właśnie w dużej mierze dzięki działalności F. król francuski zrzeknie się tej prowicji na rzecz Księstwa Sabaudii. W tym celu święty przez pewien czas przebywał będzie w Paryżu, prowadząc pertraktacje z Herykiem IV, który – w uznaniu apostolskiej gorliwości F. i umiejętności dyplomatycznych chciał mu ofiarować samodzielne biskupstwo. F. jednak odmówił – i powrócił do Chablais, gdzie głównym jego dziełem było przeciwstawianie się rosnącym wpływom kalwinów. Dzięki swemu poświęceniu i osobistym cechom charakteru: otwartości na ludzi prostych, poczuciu humoru, zdolności objaśniania trudnych zagadnień teologicznych przystępnym językiem – nawrócił, jak podają biografowie, kilkadziesiąt tysięcy zwolenników kalwinizmu. Warto podkreślić, iż prócz żywego słowa i wspaniale rozwijanej sztuki kaznodziejskiej F. często posługiwał się także ulotkami i plakatami rozklejanymi na murach domostw i przez to dostępnymi większej liczbie mieszkańców tego górzystego regionu. Nie wahał się trzykrotnie spotykać w Genewie i dyskutować z głównym przedstawicielem ruchu kalwińskiego Teodorem Beze (de Béze). W roku 1599 papież Klemens VIII mianował go koadiutorem (zastępcę i pomocnikiem) biskupa Genewy. Trzy lata później, po śmierci biskupa Graniera, objął stolicę biskupią Genewy w Annecy, gdzie znajdowała się biskupia rezydencja, gdyż sama Genewa okupowana wówczas była przez zwolenników Kalwina. Swe rządy rozpoczął od osobistej wizytacji ponad czterystu parafii i klasztorów, a niektóre z nich znajdowały się na wysokości powyżej 4 tysięcy metrów! W czasie wizytacji głosił kazania, prowadził katechezy i spowiadał, nawiązując jednocześnie osobisty kontakt z duchowieństwem i mieszkańcami swojej diecezji. Biskup F. założył także jedno z pierwszych w świecie seminariów duchownych, troszczył się także o podniesienie poziomu kleru i laikatu, popierając Bractwo Nauki Chrześcijańskiej. Wewnętrzne życie diecezji umacniał zaś przez synody. Nowych wyznawców zjednywał życzliwością, łagodnością i zarazem mądrą stanowczością. Wespół ze św. ➞ Joanną de Chantal, którą poznał w 1604 roku, założył popularny w Polsce zakon sióstr wizytek, czyli sióstr Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny. Zasłynął także jako pisarz chrześcijański. Jego najsłynniejsze dzieła to m.in. Filotea, Teotym, czyli Traktat o Miłości Bożej i Kontrowersje, czyli wstęp do życia pobożnego – traktat będący udoskonalonym i rozszerzonym zbiorem tych prawd chrześcijańskich, które mieszkańcy Chablais mogli przeczytać na rozklejanych niegdyś przez F. ulotkach i plakatach. Filotea natomiast do dziś należy do najwybitniejszych dzieł chrześcijańskiej mistyki. Zajmuje także znaczącą pozycje w historii literatury francuskiej. Zachowało się około tysiąca listów Franciszka, będących poniekąd prawzorem Filotei. Zmarł 28 grudnia w Lyonie (Lugdunie), gdy powracał do diecezji ze spotkania z królem Francji w Avignonie. Grób świętego znajduje się w Annecy w macierzystym kościele sióstr wizytek, serce w klasztorze wizytek w Lyonie. Beatyfikacji dokonano w 1661 roku, a kanonizacji cztery lata później. Doktorem Kościoła ogłosił F. papież Pius IX w 1877 roku. Od 1923 roku pozostaje patronem dziennikarzy katolickich i ludzi pióra. Wspomnienie w liturgii przypada 24 stycznia – w rocznicę przeniesienia relikwii do Annecy. Tu też znajduje się główny ośrodek kultu F.; w Polsce kult ten początkowo związany był z działalnością zakonu wizytek w Warszawie i Krakowie, poźniej do jego propagatorów dołączyli salezjanie – zgromadzenie Misjonarzy F. Salezego (powstałe 1838) oraz Oblaci św. F. Salezego (1871). F.S. najwięcej zasług położył dla rozwoju duchowości chrześcijańskiej. W swojej koncepcji teologicznej podkreślał głównie uniwersalizm dokonanego przez Chrystusa odkupienia – co wiązało się ze stworzeniem teologicznej alternatywy wobec kalwińskiej koncepcji predestynacji. „Wcielenie Syna Bożego było niezależne od grzechu człwieka”– pisał. Podejście takie stanowiło wyraźną przeciwwagę dla surowej, dogmatycznej nauki Kalwina o „niemożności duchowej w stanie upadku”. F. bardziej optymistycznie spoglądał na stanowisko człowieka wobec dzieła zbawienia: człowiek został stworzony na obraz Boży i otrzymuje tyle łask, ile mu potrzeba, by realizować przykazanie miłości. F. akcentował znaczenie miłości w życiu wewnętrznym i głęboko przeżywanej przez chrześcijanina więzi z Jezusem. Przypomnijmy jeszcze, że zakon sióstr Nawiedzenia NMP, zatwierdzony w 1618 roku, w Polsce pojawił się w roku 1654 (Warszawa). Dziś mają tu cztery domy, zamieszkane przez ok. 230 sióstr. Św. F. Salezego za patrona obierało sobie szereg bractw i stowarzyszeń religijnych. Szerzyły one jego kult i realizowały propagowane przezeń zasady życia wewnętrznego. Dwa wizerunki F. stanowią podstawę dla wszystkich późniejszych przedstawień tego świętego. Pierwszy z nich, portret namalowany w roku 1613, znajduje się w Saint Gatien w Turynie. Drugi to rzeźba znajdująca się w Saint Leomer – również w Turynie. F. przedstawiony jest tu jako dostojnik kościelny, w średnim wieku i z długą brodą. Do atrybutów ikonograficznych świętego należą serce przeszyte strzałą i otoczone cierniami oraz księgi symbolizujące napisane przezeń dzieła. Obok samych portretów często spotykamy motywy związane z życiem i dziełem F. Do najczęstszych należą wizje maryjne (Wizja Nawiedzenia NMP G.B. Pittoniego z pocz. XVIII wieku, znajdująca się w kościele Nawiedzenia w Mediolanie), eklezjologiczne (obraz ołtarzowy Ł. Orłowskiego z 1763 roku w kościele sióstr Wizytek w Krakowie) i chrystologiczne. N. Hall przedstawił Franciszka Salezego jako twórcę nowego zgromadzenia na obrazie Franciszek przekazujący Joannie de Chantal regułę dla wizytek (St. Louis-en-l’Ile, Paryż).62 Franciszek Salezy, sztych z XVII w.