(?-236)
– Martyrologium pod dniem 13 sierpnia wspomina H. razem z innym męczennikiem, św. ➞ Poncjanem, papieżem. Od początku kult ich rozwijał się wspólnie, a ożywił się zwłaszcza po sprowadzeniu przez papieża Fabiana ciał obu świętych do Rzymu i pochowaniu ich przy Via Tiburtina. Trudność polega jednak na tym, że około roku 235 zmarło trzech świętych o imieniu H. Trudno więc dokładnie zidentyfikować postać czczoną razem ze św. Poncjanem. Być może w historię życia H. przedstawioną poniżej wplątane zostały z czasem wątki biograficzne innych postaci. Jeden ze wspomnianych H. urodził się około roku 170; był rzymskim kapłanem, egzegetą i teologiem. Początkowo zapisał niechlubną kartę w dziejach papiestwa, stając się pierwszym antypapieżem. Po personalnych zatargach z dwoma papieżami: Zefirynem i Kalikstem, gdy w 230 roku na Stolicę Piotrową powołano Poncjana, H. nie uznał również jego władzy i przez grupę swych zwolenników został ogłoszony antypapieżem. W czasie prześladowań zainicjowanych przez cesarza Maksymina Traka został zesłany na Sardynię. Tu dopiero pojednał się z papieżem Poncjanem, który także w tym czasie schronił się na owej „śmiercionośnej wyspie”. Zmarli tam obaj podczas panowania cesarza Waleriana w 235 roku. Niektórzy historycy twierdzą, że H. został wysunięty jako antypapież nie przeciw Poncjanowi, lecz wcześniejszemu biskupowi Rzymu – Kalikstowi I (217-222). W pozostałych danych świadectwa są zgodne. H. pozostawił w swojej pisarskiej spuściźnie m.in. komentarze biblijne, z których najbardziej znany jest komentarz do starotestamentowej Księgi Daniela. Tradycja Apostolska (215) zawierająca przepisy liturgiczne, Syntagma – traktat o herezji oraz Confutatio (lub Philosphoumena), praca przypisywana także Orygenesowi, to najbardziej znane dzieła H. Jemu przypisuje się m.in. opracowanie sposobu obliczania daty Wielkanocy. H. pisał po grecku, stąd też znany jest głównie na Wschodzie. Mimo skomplikowanej sytuacji wokół jego biografii – z której już chyba nie uda się wyodrębnić wątków oryginalnych – był dobrze znany na Zachodzie (wspominano go m.in. w kanonie mszy). Początkowo czczony 19 listopada; od 1969 roku za dzień pamiątki uznaje się datę translacji ciał H. i Poncjana do Rzymu, czyli 13 sierpnia.28 Św. Hipolit z Rzymu, rzeźba znaleziona w katakumbach Bazyliki św. Wawrzyńca za Murami