miasto na płd. Niemiec, w pobliżu połączenia rz. Pegnitz i Regnitz; w XI w. osada targowa, 1200 prawa miejskie, 1219-1806 wolne m. Rzeszy; od 1356 każdy pierwszy sejm Rzeszy po wyborze nowego cesarza musiał odbywać się w N.; od 1424 miejsce przechowywania gł. insygniów cesarskich; rozkwit w XV/XVI w. (handel, rzemiosło, także ośr. sztuki meistersingerów); w XVII w. upadek (m.in. wskutek wojny 30-letniej); ponowny rozwój w XIX w. (1835 pierwsza linia kolejowa w Niemczech); w okresie hitler. jedno z centrów nazizmu (doroczne zjazdy NSDAP, ustawy norymberskie); 1945 zniszczona w 50% w wyniku bombardowań; 1945-46 miejsce procesów norymberskich; 0,5 mln mieszk. (2002); po Monachium najw. miasto i ośr. przemysłowy Bawarii; przem. elektroniczny i elektrotechn. (zakłady koncernu Grundig), precyzyjny, metalowy, samochodowy, produkcja taboru kolejowego, rowerów i zabawek (także znane międzynar. targi zabawkarskie); centrum handlowe, węzeł komunikacyjny (ważny port śródlądowy), ośr. nauki z uniw. i szkołą sztuk pięknych, centrum kulturalne (opera, teatr, festiwale jazzowe i muzyki organowej, Germanisches Nationalmuseum z najw. w Niemczech kolekcją rodzimych dzieł sztuki i rzemiosła); liczne zabytki: zamek z XI w. (kilkakrotnie przebudowywany), romańsko-gotycki kośc. św. Sebalda z renesansowym grobowcem patrona i rzeźbą Ukrzyżowanie Wita Stwosza, gotycki Frauenkirche z XIV w. z Ołtarzem Toucherów, kośc. św. Wawrzyńca z gotyckim tabernakulum i Zwiastowaniem Wita Stwosza, kośc. św. Jana z grobami Stwosza i A. Dürera na przyległym cmentarzu, renesansowy ratusz i kamienice (m.in. muzeum A. Dürera w jego własnym domu z XV w.), fragmenty murów miejskich; znany w całych Niemczech jarmark świąteczny przed Bożym Narodzeniem.
- Norymberga, (Nrnberg)
- MIĘDZYNARODOWY TRYBUNAŁ WOJSKOWY W NORYMBERDZE, sąd międzypaństwowy,...
- Nrnberg, Norymberga.