niem. Breslau
miasto wojewódzkie na Niz. Śląskiej, nad Odrą (woj. dolnośląskie); pierwsze ślady osadnictwa z neolitu; 800-650 p.n.e. w okresie kultury łużyckiej powstały 2 grodziska; w IX w. n.e. istniała tu osada obronna na Ostrowie Tumskim, a od X w. gród z dużym podgrodziem; od ok. 990 w państwie Piastów; od 1000 biskupstwo; 1038-54 pod władzą Czech; w XI-XII w. gł. twierdza w wojnach z cesarstwem niem.; od 1138 stol. dzielnicy śląskiej, po 1241 stol. księstwa wrocławskiego; m. lokowane ok. 1214 na l. brzegu Odry; 1241 zniszczone przez Tatarów, 1241 lub 1242 lokowane ponownie; 1263 lokowane Nowe Miasto, 1327-29 włączone do W.; od 1335 pod władzą Korony czeskiej; od połowy XIV w. czł. Hanzy; w XIV-XVI w. rozkwit rzemiosła i handlu, w XV-XVI w. rozkwit nauki i kultury (drukarnie, szkolnictwo); konflikt z Krakowem o handel na szlaku wsch. doprowadził 1490-1515 do wojny celnej; od 1526 pod władzą Habsburgów; podupadł po wojnie trzydziestoletniej; 1650-1740 ponowny rozwój, pierwsze manufaktury, banki, rozbudowa miasta; od 1741 pod rządami Prus, stol. prowincji śląskiej i regencji; po I rozbiorze kryzys gosp. i upadek handlu w wyniku uprzywilejowania Berlina i odcięcia od ziem pol.; 1793, 1796, 1817, 1831 wystąpienia przeciw germanizacji; od połowy XIX w. ważny ośr. przem. tkackiego, drzewnego, garbarskiego, chem. oraz duży węzeł komunikacyjny; 1840 powstanie fabryki wagonów (zalążek Pafawagu); 1842 linia kolejowa do Oławy i Brzegu; 1847 gazownia, 1897 elektrownia; 1909 m. liczyło ok. pół mln mieszk.; w okresie międzywojennym trzecie co do wielkości m. Niemiec; 1945 na mocy traktatu poczdamskiego przyznany Polsce; 1948 miejsce świat. Kongresu Intelektualistów i Wystawy Ziem Odzyskanych; 1963 izolowany okresowo ze względu na epidemię ospy; 1997 powódź sięgająca śródmieścia; 639 tys. mieszk. (2002); przem. elektromaszynowy, środków transportu, elektroniczny, precyzyjny, spoż., chem., włókienniczy; wielki węzeł komunikacyjny, porty: rzeczny i lotn.; 8 szkół wyższych, m.in. Uniw. Wrocławski (zał. 1702), Politechnika Wrocławska, Akad. Med.; Zakład Narodowy im. Ossolińskich (przeniesiony 1945 ze Lwowa); 9 teatrów, w tym 1965–84 Teatr Laboratorium J. Grotowskiego, Wrocławski Teatr Pantomimy H. Tomaszewskiego, festiwale m.in. muz. oratoryjnej , Polskich Sztuk Współczesnych, Piosenki Aktorskiej, "Jazz nad Odrą", filharmonia, operetka, wytwórnia filmów dokumentalnych, redakcja "Odry"; jeden z najw. ogrodów zoologicznych (zał. 1865). Zabytki - zespół budowli na Ostrowiu Tumskim i na Piasku: gotycka katedra św. Jana Chrzciciela (1244-72, z pozostałościami krypty romańskiej z połowy XII w.; rozbudowy XIV-XVIII w.), dwupoziomowy kośc. kolegiacki św. Krzyża (perła gotyku śląskiego, pocz. budowy 1288), kośc. św. Idziego (1. połowa XIII w.), kośc. św. Piotra i Pawła (XV w.), kośc. NMP na Piasku (1334-75, z pozostałościami bazyliki romańskiej z połowy XII w.), Kanonie (budynki barokowe i barokowo-klasycystyczne); zachowany średniowieczny układ Starego Miasta - Rynek z Ratuszem (pocz. budowy 1290, jedna z najwspanialszych tego typu budowli w Europie) i kamienicami z XIII-XVIII w., gmach Uniw. Wrocławskiego (barok, 1728-42) ze słynną Aulą zwaną Leopoldina (jedno z najpiękniejszych wnętrz barokowych), gmach biblioteki Ossolineum (dawny klasztor Krzyżowców); zabytki W. zostały w czasie II woj. świat. zniszczone w ok. 60% i po 1945 odbudowane; nowoczesne obiekty: modernistyczna Hala Ludowa (1911-13), stalowa iglica wys. 106 m (projektu S. Hempla) postawiona 1948 dla uświetnienia Wystawy Ziem Odzyskanych (symbol powojennego Wrocławia), Rotunda Panoramy Racławickiej (wybudowana 1969).
ŚLĄSKA NIZINA, ŚLĘZA, DAWSKI Stanisław, DĄBROWSKA Maria, ŚLĄSK, TARGI MIĘDZYNARODOWE, OSTRÓW TUMSKI, POLSKOKATOLICKI KOŚCIÓŁ, ORTYLE, MAGDEBURSKIE PRAWO
- WROCŁAW, Pochodzenia starosłowiańskiego.(...)
- Wrocław, miasto wojew. wpd.-zach.(...)
- przejdź na Wrocław, ‘nie odbiegaj od tematu’...