LUDNOŚĆ. Skład etniczny: 97% Chińczyków (w tym 14% pochodzenia kontynentalnego), 3% Gaoszanowie (autochtoni pochodzenia malajskiego, zamieszkujący regiony górskie); b. wysoka gęstość zaludnienia – 634 osoby/km2; w miastach 75% ludności; przeciętna dł. życia: mężczyźni – 73 lata, kobiety – 79 lat; wyznania: religie chińskie (taoizm, konfucjanizm) – 48,5%, buddyzm 43%, protestantyzm 4%, katolicyzm 3%, islam 0,5%.
USTRÓJ. Republika na podstawie konstytucji z 1947, wielokrotnie nowelizowanej; głową państwa prezydent wybierany w wyborach powszechnych na 4-letnią kadencję (możliwość jednokrotnej reelekcji); prezydent jest zwierzchnikiem pozostałych władz (yuanów): wykonawczej, ustawodawczej, sądowej, kontrolnej i rewizyjnej; Yuan Ustawodawczy (Parlament) składa się z 113 członków wybieranych w wyborach powszechnych na 4-letnią kadencję (przejął on uprawnienia zlikwidowanego w 2006 Zgromadzenia Narodowego, którego skład nie był wymieniany w latach 1947-91) - 73 parlamentarzystów wybieranych jest w okręgach jednomandatowych w systemie większościowym, 34 w systemie proporcjonalnym na terenie całego kraju (z czego połowę muszą stanowić kobiety), a 6 reprezentuje ludność rodzimą; administracyjnie kraj podzielony na 2 prowincje (Tajwan i Fujian), 18 powiatów, 5 miast wydzielonych i 2 specjalne miasta wydzielone (special municypality, Tajpej i Gaoxiong).
WARUNKI NATURALNE. Ukształtowanie pow. w 2/3 górzyste i wyżynne; z płn.-wsch. na płd.-zach. ciągną się 4 pasma górskie: Tajtung-szan, Czungjang-szan, Jü-szan (z najw. szczytem T. – Jü-szan 3997 m), Ali-szan; na płn. grupa wygasłych wulkanów, gorące źródła i gejzery; w zach. części aluwialna nizina; u wybrzeży zach. grupy raf koralowych. Klimat zwrotnikowy monsunowy, wybitnie wilgotny; średnia temp. stycznia 15–17C, lipca 27–28C; roczna suma opadów od 1700 mm na zach. do 5000 mm w górach na płn.; pora deszczowa V–IX; pod koniec lata i wczesną jesienią tajfuny. Rzeki liczne, krótkie, zasobne w wodę, najdłuższa Ho-szuej, dł. 170 km; lasy zajmują 52% pow., występuje ponad 4 tys. gat. drzew (stąd T. nazywany bywa azjat. "ogrodem botanicznym"); na nizinach wiecznie zielone lasy podzwrotnikowe, częściowo wyparte przez uprawy; w dolnych partiach gór lasy liściaste (m.in. drzewo kamforowe), wyżej mieszane i iglaste z cyprysem, jodłą i świerkiem; świat zwierzęcy reprezentują m.in. niedźwiedzie himalajskie, jelenie, mangusty, lisy, wiele gat. małp; na płn. park nar. Yangmingshan ze źródłami siarczanymi, gęstą siecią rzek i jezior.
GOSPODARKA. Kraj dynamicznie rozwijający się już od lat 50., zaliczany do tzw. tygrysów azjatyckich (np. wzrost produktu krajowego brutto w latach 80. wynosił ok. 9%); jedno z najbardziej uprzemysłowionych państw świata; spore dochody z usług bankowych, ubezpieczeniowych, operacji finansowych, giełdowych; znaczący eksport kapitału, zwł. do Chin (np. 1987–92 ponad 20 mld dolarów), USA, Wietnamu i Tajlandii; wysoki udział w handlu światowym (2006 16 miejsce w świecie) przy znacznej nadwyżce w bilansie handlowym (24,7 mld dol. w 2006); głównym wyzwaniem dla gospodarki T. jest postępująca integracja z rosnącymi w siłę kontynentalnymi Chinami, głównym odbiorcą tajwańskiego eksportu i drugim, po Japonii, źródłem importu; inwestycje tajwańskie przekroczyły w ChRL 100 mld dol., a 2 mln Tajwańczyków na stałe mieszka w Chinach; na T. od końca lat 90’ XX wieku słabnie państwowy interwencjonizm, z czym w parze idzie prywatyzacja dużych przedsiębiorstw i banków. Rozwinięty przem. informatyczny i elektroniczny (70% świat. produkcji dysków twardych do komputerów osobistych, monitory, czytniki obrazu, telefony, kalkulatory, magnetowidy, aparatura kontrolno-pomiarowa), w Tajpei m.in. wielki ośr. badań nauk. w zakresie informatyki, elektroniki i telekomunikacji oraz nowoczesne centrum wystawienniczo-handlowe organizujące świat. targi komputerowe; hutnictwo żelaza i miedzi, rozwinięty przem. maszynowy (obrabiarki), chem. (kamfora, włókna syntetyczne, nawozy azotowe, soda), petrochem. (rafinerie w Gaoxiong i Miaoli), stoczniowy (tankowce), lotn., środków transportu (motocykle, rowery), drzewny, meblowy, papierniczy, zabawkarski, włókienniczy, tekstylno-odzież., obuwniczy, spoż. (łuszczarnie ryżu, olejarnie, cukrownie, produkcja konserw rybnych); wydobycie węgla kamiennego, rud miedzi, żelaza, manganu, fosforytów, srebra, złota, rtęci, siarki, niewielkie ilości ropy naft. i gazu ziemnego, azbestu, marmurów; rozwinięte rzemiosło (wyroby z bambusu, papieru, hafciarstwo, dziewiarstwo). Rolnictwo rozdrobnione (ponad połowa gospodarstw o pow. poniżej 0,5 ha), ale wysokotowarowe, zatrudnia 12,8% mieszk., grunty orne zajmują 9% pow. kraju; uprawa ryżu, trzciny cukrowej, kukurydzy, pszenicy, batatów, jamsu, soi, manioku, orzeszków ziemnych, tytoniu, bawełny, herbaty, ananasów, palmy kokosowej, drzew cytrusowych, warzyw; hodowla trzody chlewnej, drobiu, jedwabników; rozwinięte rybołówstwo (tuńczyk, mątwa, kraby, ślimaki, węgorze); rosnące wpływy z turystyki (ok. 2 mln gości rocznie, gł. z USA, Japonii, Chin; ponad 2 mld dolarów wpływów). Sieć drogowa i kolejowa dobrze rozwinięta, spore znaczenie żeglugi kabotażowej, gł. porty morskie Jilong, Gaoxiong.
HISTORIA. Osadnictwo chińskie na T. sięga III w. n.e., ale do XVII w. napływ ludności był niewielki, choć już 1294 włączono wyspę w obszar jurysdykcji chińskiej; 1590 założyli tu faktorię Portugalczycy (którzy nadali wyspie nazwę Formosa), 1624 Holendrzy, 1626 Hiszpanie; 1642 pozostałych kolonizatorów wyparli Holendrzy (Kompania Wschodnioindyjska), których z kolei wypędził chiński pirat Koxinga, ustanawiając samodzielne księstwo; od 1683 ponownie część Chin jako prefektura prowincji Fucien (dopiero od 1885 T. stał się samodzielną prowincją); w 2. poł. XIX w. próby anektowania T. podjęli kolejno: 1867 Amerykanie, 1874 Japończycy, 1885 Francuzi; po przegranej przez Chiny wojnie z Japonią (1894–95) wyspa przeszła na okres półwiecza w ręce jap. (wybuchło w tym czasie ok. 20 powstań nar.); podczas II woj. świat. baza wojskowa, 1945 zwrócona Chinom (co potwierdził podpisany IX 1951 traktat z San Francisco); 1949 schronił się na T. przegrany w chińskiej wojnie domowej rząd Czang Kaj-szeka (prezydenta i przewodniczącego rządzącej przed wojną w Chinach partii Kuomintang), wraz z resztkami wojsk i 2 mln uchodźców z kontynentu, który (uznając zwycięstwo komunistów za przejściowe) proklamował na T. kontynuację Republiki Chińskiej, uznawaną przez większość państw zach. za jedyną legalną reprezentację Chin (z przedstawicielstwem w ONZ) i pozostawał formalnie w stanie wojny z ChRL; dopiero w latach 70. większość państw zmieniła stanowisko (1971 T. utracił mandat Chin w ONZ, 1972 Japonia uznała władze w Pekinie, 1978 – USA); po śmierci Czang Kaj-szeka 1975 nastąpiła powolna liberalizacja ustroju, 1987 zniesiono stan wyjątkowy (obowiązujący od 1949), zalegalizowano partie polit., zniesiono zakaz wyjazdów Tajwańczyków na kontynent; 1991 po raz pierwszy zorganizowano wybory do Zgromadzenia Narodowego (dotychczasowy skład pochodził z wyborów 1947-48) i rozpoczęto przenoszenie uprawnień ustawodawczych na Yuan legislacyjny; w tym samym roku Tajwan ogłosił oficjalnie zakończenie wojny z Chinami i nie wykluczył zjednoczenia; Chiny natomiast niezmiennie uznają wyspę za swoją "zbuntowaną prowincję", wiążąc ją coraz ściślej więzami gospodarczymi i oferując zjednoczenie na zasadzie Hongkongu ("jedno państwo, dwa ustroje"); 1996 T. utrzymywał stosunki dyplomatyczne z 30 państwami (co automatycznie oznacza brak stosunków tych państw z Chinami), a rosnące znaczenie gosp. Chin sprawia, że nie ma wśród nich żadnego znaczącego kraju; niemniej dążenia mieszk. T. do uzyskania statusu pełnej niepodległości narastają (w sondażach opinii publicznej opowiada się za takim rozwiązaniem ok. 70% respondentów); w roku 2000 kandydat Kuomintangu (rządzącego w T. od 50. lat) na prezydenta (Lee Teng-huej) zabiegający o reelekcję, przegrał wybory z kandydatem Partii Demokratycznego Postępu (Chen Shui-bianem), choć w parlamencie przewagę nadal zachowuje Kuomintang; 2001 napięcia nowej administracji amer. (G. Bush jr) w stosunkach z Chinami (uznanymi przez USA za "strategicznego konkurenta") spowodowały zacieśnienie więzów między USA a T. ( m.in. przyznanie środków na modernizację floty tajwańskiej, publiczne gwarancje ochrony wojsk. wyspy na wypadek inwazji chińskiej); 2001 Tajwan jako odrębny obszar celny został niezależnie od Chin przyjęty do WTO; 2003 parlament przegłosował ustawę zezwalającą na przeprowadzenie referendum w sprawie niepodległości (którą Chen chciałby ogłosić 2008 przed Igrzyskami Olimpijskimi w Pekinie, by utrudnić Chinom ewentualną interwencję militarną); wybory prezydenckie 2004 wygrał minimalną przewagą głosów Chen Shui-bian; odbyte równolegle referendum w sprawie niepodległości nie uzyskało wymaganej ilości głosów; równocześnie zacieśniają się stosunki gosp. T. z Chinami, rośnie obustronnie eksport i turystyka; 2005 chiński parlament uchwalił ustawę zezwalającą na zaatakowanie Tajwanu (gdyby proklamował niepodległość); w odpowiedzi potężna fala demonstracji w obronie demokracji i niepodległości ogarnęła Taipej; Unia Eur., pod naciskiem USA, zdecydowała o utrzymaniu embarga na sprzedaż broni dla Chin; delegacja opozycyjnego Kuomitangu, po raz pierwszy od zakończenia wojny (1949), udała się z oficjalną wizytą do Chin, które uznały to postępowanie za "przepojone duchem pojednania"; w ślad za Kuomitangiem prezydent Tajwanu Chan Shui-bian wyraził zainteresowanie rozmową z władzami ChRL; w wyborach do Zgromadzenia Narodowego (2005) sukces odnieśli zwolennicy niepodległości uzyskując 50% głosów, za zjednoczeniem opowiedziało się 45% głosujących; ostateczne rozwiązanie kwestii statusu polit. wyspy pozostaje nadal niejasne; 2005 przeprowadzono zmiany w konstytucji, umożliwiające m.in. przeprowadzenie referendum w sprawie niepodległości; zmniejszono też liczbę parlamentarzystów z 225 do 113; likwidacja w III 2006 Rady Zjednoczenia Narodowego (powołana w 1990 – symbol możliwości przyszłego zjednoczenia) wywołała gwałtowny sprzeciw ChRL; VIII 2007 ONZ odrzuca wniosek Tajwanu o przyjęcie do organizacji (po raz pierwszy złożony pod nazwą Tajwan, a nie Republika Chin); I 2008 wybory parlamentarne wygrywa Kuomintang pokonując prezydencką Partię Demokratycznego Postępu; III 2008 wybory prezydenckie wygrywa Ma Ying-jeou z Kuomintangu.
KAIRSKIE KONFERENCJE, EKSPORT, WŁÓKNA PRZĘDNE, KEN TING, TAJCZUNG, PINGTUNG, LIEN CHAN, POŁUDNIOWOCHIŃSKIE MORZE, PINYIN, FILIPIŃSKIE MORZE