(1587-1632)
wprowadza P. w długotrwały konflikt ze Szwecją (której tron Waza utracił); starcie prawdopodobnie było jednak nieuniknione bez względu na dynastyczne pretensje pol. króla, gdyż P. stała na drodze szwedzkiej ekspansji na płd. wybrzeża Bałtyku; mimo zwycięstw (Kircholm, Trzciana) P. traci część Inflant i po traktacie w Altmarku (1629) musi oddawać Szwecji 3,5% ceł gdańskich. Początek innego długotrwałego konfliktu to kozackie powstania Kosińskiego i Nalewajki. Zwycięskie okazują się wojny z Moskwą 1609-12 (zdobycie Smoleńska, okupacja Kremla, królewicz Władysław ogłoszony 1610 carem), ale owoce tych zwycięstw okazały się nietrwałe. Nie najgorszy jest też bilans wojen z Turcją (wywołanych przez kozackie najazdy na miasta tur., w tym Stambuł): po klęsce pod Cecorą przyszło zwycięstwo chocimskie i pokój utrzymujący status quo. 1595/96 proklamowana zostaje (na dwu synodach) rel. unia brzeska podporządkowująca kośc. prawosławny w P. papieżowi przy zachowaniu odrębności, np. małżeństw księży czy w liturgii (powstaje tzw. obrządek grecki); za poważny błąd uważa się wyrażenie 1618 zgody na objęcie władzy w Prusach, po wymarłej królewieckiej linii rodu, przez Hohenzollernów brandenburskich oraz niewykorzystanie szansy na wcielenie do P. Śląska. Syn Zygmunta, Władysław IV (panuje 1632-48), jak i ojciec mecenas sztuki (zwł. opery), odpiera atak ros. na Smoleńsk, uzyskuje od Szwecji zwrot portów pruskich, planuje wojnę z Turcją, obiecując m.in. Kozakom wiążące się z nią korzyści; niedotrzymanie tych obietnic jest jednym z powodów powstania zorganizowanego 1648 przez Chmielnickiego; już w jego trakcie król umiera, a następcą zostaje wybrany brat Władysława, Jan Kazimierz (1648-68). Tymczasem powstanie Chmielnickiego odnosi sukcesy: wojska pol. ponoszą klęskę pod Korsuniem, uciekają bez walki spod Piławiec, są oblegane w Zbarażu; 1654 Kozacy poddają się władzy cara.
- SZWECJA, państwo w Płn. Europie,...