(1520-72)
wielki książę litewski od 1529, król Polski od 1548 (formalnie od 1529 - koronowany za życia ojca), syn Zygmunta I Starego i Bony Sforzy, ostatni z dynastii Jagiellonów; koronowany w Krakowie 20 II 1530 (prawa dla Litwy zaprzysiągł 1536, dla Korony - 1537); kształcony przez nauczycieli wł., znajdował się pod opieką kasztelana gnieźnieńskiego P. Opalińskiego; 1543-48 przebywał w Wielkim Księstwie Litewskim, gdzie uporządkował wymiar sprawiedliwości, rewidował dobra wielkoksiążęce, przyczynił się do rozwoju miast przez nadanie przywilejów, powstrzymywał szlachtę litewską w dążeniu do emancypacji polit. i prawnej; 1547 przyczynił się do konfirmacji praw i przywilejów Wielkiego Księstwa Litewskiego, przeciwstawiając się postulatom ruchu egzekucyjnego; 1547 wbrew woli rodziców, sejmu i senatu poślubił Barbarę Radziwiłłównę, co stanowiło gł. problem w stosunkach z senatem i możnymi podczas pierwszych lat panowania Z.A. w Koronie; jako "król senatorski" 1552-59 opierał się ruchowi egzekucyjnemu, m.in. w kwestii postulowanej przez protestantów wolności wyznania oraz żądań restytucji zastawionych i rozdanych królewszczyzn; 1557 zainicjował w Wielkim Księstwie Litewskim reformę agrarną (jej skutki sięgały XIX w.); w polityce zagr. oderwał od Rzeszy Inflanty (1557-61); 1552 osadził w Mołdawii swego lennika Aleksandra IV Lapusneanu, a w Siedmiogrodzie - swą siostrę, Izabelę wraz z jej synem, Janem Zygmuntem; na sejm 1562/63 przybył w rodzimym stroju szlacheckim, czym rozpoczął współpracę ze średnią szlachtą: zaaprobował żądania izby poselskiej dotyczące egzekucji praw i dóbr, poszerzył udział szlachty we władzy, zreformował skarbowość (kontrola zasobu królewszczyzn i weryfikacja zapisów zastawnych) i obronność (wprowadzenie skarbu kwarcianego opartego na dochodach z królewszczyzn i finansującego tzw. wojsko kwarciane czyli stały zaciąg na pograniczu, gł. tatarskim); 1569 doprowadził do zacieśnienia związku Polski z Litwą (unia lubelska); w stosunkach zewn. zawarł układ z Habsburgami (1549, traktat praski), uzyskując rezygnację z pretensji cesarstwa i Krzyżaków do Prus Książęcych; 1553 zawarł pokój z Turcją; stoczył o Inflanty siedmioletnią wojnę północną (1563-70), zabiegał o silną pozycję Polski na Bałtyku; 1564 jako pierwszy władca w Europie przyjął trydenckie wyznanie wiary, 1570 wydał edykt "o nie sądzeniu za herezję", zniósł egzekucję starościńską wyroków sądów kościelnych; protektor sztuki, sprowadził na zamek królewski arrasy, stworzył bibliotekę liczącą ok. 3,5 tys. tomów; żony: 1. 1543-45 Elżbieta Habsburżanka (córka Anny Jagiellonki węg. i ces. Ferdynanda I), 2. 1547-51 Barbara Radziwiłłówna, 3. 1553 Katarzyna Habsburżanka (siostra pierwszej żony, Elżbiety; separacja od 1563); zmarł bezpotomnie.
KAPLICA ZYGMUNTOWSKA, WOLAN, EGZEKUCJA PRAW, TĘCZYŃSKI, GOMÓŁKA, ALBRECHT FRYDERYK HOHENZOLLERN, MNISZECH, WACŁAW Z SZAMOTUŁ, JANUSZOWSKI, PROVANO
- AUGUST, Pochodzenia łacińskiego,...
- Zygmunt II August, (1520-72)
- ZYGMUNT, Pochodzenia staroniemieckiego,...