klasycyzm współczesny
kierunek artystyczny w kulturze europejskiej XIX i XX w., nawiązujący do tradycji klasycznej kultury antycznej i nowożytnej; kontynuację tej tradycji starano się przy tym łączyć z nowoczesnymi osiągnięciami artystycznymi. W literaturze n. ujawnił się gł. w poezji franc. końca XIX w.; jego program sformułowała 1891 École romane; postulowano powrót do form klasycznej poezji XVI w. (Plejada) i klasycyzmu XVII-wiecznego; postulat odnowy języka poezji przez nawiązanie do tradycji zgłaszali twórcy skupieni wokół zał. 1909 pisma (H. Ghéon, A. Gide, J. Rivire); najdoskonalszym przykładem n. jest twórczość początkowo związanego z symbolizmem P. Valéry'ego. W literaturze anglosaskiej odpowiednikiem n. był po 1914 imagizm (R. Aldington, T.S. Eliot, E. Pound), w Rosji tendencje neoklasyczne reprezentuje zainicjowany 1912 przez N. Gumilowa akmeizm i krąg pisma "Apołłon" (A. Achmatowa, M. Kuzmin, O. Mandelsztam); w literaturze niem. tendencje neoklasycystyczne pojawiły się w kręgu twórców skupionych wokół S. George'a (pismo "Blätter für die Kunst"). N. wszędzie był reakcją na subiektywizm i egotyzm symbolizmu, któremu przeciwstawiano tezę o uniwersalnym charakterze podstawowych wątków i konfliktów kultury, ujawniających się za pośrednictwem wiecznotrwałych obrazów, motywów, a nawet pojedynczych metafor oraz form wyrazu. Teoretycznym podłożem n. XX-wiecznego stawało się opisane przez C.G. Junga pojęcie archetypu; odwoływano się także do teorii cyklów historycznych i kulturowych (następstwo epok romantycznych i klasycystycznych na kształt sinusoidy), wykorzystywano także w nowy sposób znane z antycznej retoryki pojęcie toposu. Nie kwestionując konieczności poszukiwania nowych form wyrazu, zwracano uwagę na potrzebę zintelektualizowania i zobiektywizowania poezji poprzez odwołanie do tego, co w kulturze trwałe i uniwersalne. N. abstrahował od historycznego rozumienia klasycyzmu, który wzorów dla sztuki nakazywał poszukiwać w antyku; neoklasycyści szukali inspiracji również w średniowieczu, baroku, tradycji biblijnej. W XX-wiecznej literaturze pol. tendencje neoklasycystyczne reprezentuje twórczość L. Staffa, a nieco później grupa pisarzy skupionych wokół miesięcznika (m.in. L.H. Morstin, E. Leszczyński). W trzeciej i czwartej dekadzie ujawnił się on w poezji J. Iwaszkiewicza (i innych skamandrytów), a także u niektórych żagarystów (gł. u Cz. Miłosza). Po II woj. świat. podobne tendencje reprezentuje M. Jastrun, potem powraca wraz z debiutami Z. Herberta, nowymi tomami W. Szymborskiej, J.S. Sity, J.M. Rymkiewicza; zwł. dwaj ostatni głoszą go w sposób programowy; n. czasów najnowszych towarzyszy przeświadczenie, że w dziejach ludzkości występują epoki analogiczne: epoce współczesnej miałby odpowiadać barok, z jego sztuką wyrażającą metafizyczny niepokój, stąd właśnie ta epoka jest najczęściej przywoływana zarówno poprzez charakterystyczne tematy, jak i środki ekspresji; jednocześnie n. najnowszy podejmuje polemikę z typową dla historycznego klasycyzmu ideą harmonii świata.
STANÓW ZJEDNOCZONYCH AMERYKI SZTUKA, INDYJSKA SZTUKA, WIKTORIAŃSKI STYL, RYMKIEWICZ, TAJLANDII SZTUKA, STRYJEŃSKI, HERBERT, WEST, WINCKELMANN
- neoklasycyzm, styl XIX-XX-wieczny nawiązujący...
- NEOKLASYCYZM, (muz.)
- neoklasycyzm wpoezji, nurt we współcz. poezji...