sztuka rozwijająca się na terenie Iranu w okresie Achemenidów, Seleucydów, Partów i Sasanidów (poł. VII w. p.n.e. - poł. VII w. n.e.); SZTUKA ACHEMENIDÓW połączyła wpływy huryckie, mezopotamskie, egipskie i greckie w harmonijną całość; była to eklektyczna sztuka dworska, monumentalna, sławiąca potęgę władców; najważniejszym dziełem arch. tego okresu był pałac w Persepolis (518-460 p.n.e.) zdradzający wpływy asyryjskie (liczne motywy animalistyczne w rzeźbionych kapitelach kolumn i reliefowych dekoracjach) oraz egipskie (Apadana, czyli sala Stu Kolumn); wspaniałe założenia pałacowe powstały też w Suzie i Pasargade (z wielkimi salami audiencyjnymi wspartymi na kolumnach, bramami dekorowanymi skrzydlatymi bykami o ludzkich głowach, reprezentacyjnymi schodami); budowle wznoszono z cegły suszonej, stropy z drewna cedrowego, ściany zdobiły barwne sztukaterie,fryzy z glazurowanych cegieł, kamienne reliefy, tzw. ortostaty; architekturę sakralną reprezentowały świątynie ognia (w Pasargade i Naksz-e Rostam) i kamienne, kwadratowe ołtarze w kształcie wież; kute w skałach grobowce królewskie Achemenidów miały fasadę w kształcie krzyża, zdobioną w górnej partii reliefami (np. grobowiec skalny Dariusza I w Naksz-e Rostam). Po podboju Iranu przez Aleksandra Wielkiego (331 p.n.e.) dawne ośr. sztuki perskiej zostały zniszczone; SZTUKA SELEUCYDÓW (1. poł. III w. p.n.e., pozostawała pod wpływami greckimi) jest mało znana; zachowały się ruiny świątyń (np. w Nurabad), reliefy naskalne, drobne rzeźby z marmuru i terakoty, monety. Do tradycji irańskich nawiązywała sztuka Partów (250 p.n.e. - 226 n.e.). SASANIDZI, których państwo obejmowało (w okresie największej potęgi) Mezopotamię, część Zakaukazia, Azję Środk. i przez pewien czas Azję Mniejszą, Syrię, Palestynę i Egipt, stworzyli sztukę stojącą na b. wysokim poziomie artyst.; rozwinęli urbanistykę, miasta budowali na planie koła (Firuzabad) lub prostokąta (Biszapur); wznosili monumentalne i symetryczne w układzie pałace (Ktezyfon, Biszapur, Sarwistan, Firuzabad) z salami audiencyjnymi w formie wielkiego iwana, za którym znajdowała się sala zwieńczona kopułą; w skład zespołów pałacowych wchodziły liczne dziedzińce i wspaniałe ogrody; budowle wznoszono z cegły, szeroko stosowano sklepienia i kopuły, ściany zdobiono rzeźbionymi stiukami, mozaikami, malowidłami, reliefami; wyróżniała się rzeźba reliefowa (reliefy naskalne w Naksz-e Rostam i Biszapur) o osiowej kompozycji i wieloplanowych ujęciach scen grupowych; w układzie draperii szat widoczne są wpływy gr., sceny komponowano w poziomych pasach; w VI w. pojawiły się reliefy ze scenami polowań i doskonale oddanymi przedstawieniami zwierząt; rozwijało się miniaturowe malarstwo książkowe, wysoki poziom osiągnęło rzemiosło artyst., zwł. wyroby z metalu (srebra, brązu), ze szkła, gliptyka, tkaniny (zdobione motywami zoomorficznymi i figuralnymi, wpisanymi w medaliony), kobierce (przetykane złotymi nićmi); sztuka Sasanidów wywarła silny wpływ na sztukę islamu i kulturę Bizancjum; wpływy te widoczne są np. w architekturze meczetów na planie krzyża, w których w każdej z 4 ścian zamykających dziedziniec znajduje się wysoka, przesklepiona wnęka (iwan), np. meczet piątkowy i Masdżed-e Szah w Isfahanie.
TAGORE, SASANIDÓW SZTUKA, BEHZAD Kamal Ad-Din, IRAŃSKA SZTUKA, INDYJSKA SZTUKA, REZA ABBASI
- PERSKI, Ludwik (1912-93)
- PERSKIE KOBIERCE, wyrabiane w dawnej ,...
- MEDÓW SZTUKA, sztuka staroż. ludu...