z tradycji teatralnej staroż. Rzymu przetrwało dążenie do widowiskowości, toteż średniowieczny wł. dramat liturgiczny, początkowo przedstawiany przez grupy wędrowne przy użyciu ubogich środków, przekształcił się w XIV w. w operującą bogatymi efektami sacra rappresentazzione, która z Florencji promieniowała na całe Włochy; drugim fundamentem t.w. i gł. elementem jego wkładu w osiągnięcia teatru światowego stała się aktorska improwizacja, czerpiąca z ludowych form teatralnych. Za początek renesansu w teatrze przyjmuje się rok 1486 (pierwsze wystawienia tragedii Seneki- przez humanistów rzym. i komedii Plauta - na dworze księcia Ferrary oraz druk traktatu Witruwiusza O architekturze, który stał się podstawą przekształceń sceny w teatrze eur.); 1490 zastosowano pierwszą scenę obrotową, a wielkie widowiska wskrzeszały tradycje staroż. Rzymu; komedia przyćmiła inne gatunki, pisywali autorzy tak różni, jak kardynał C. Bibbiena i N. Machiavelli, a wystawiano ją także na dworze papieskim; od pocz. XVI w. funkcjonowało określenie komedia dell'arte, oznaczające początkowo inną formę teatru niż komedia literacka (commedia erudita), od połowy XVI w. było już wyraźnie wyodrębnionym typem teatru, uprawianym przez pierwszych zawodowych aktorów, w wielu odmianach, z ogromną ilością improwizacji, popisowymi intermediami aktorów oraz maskami - stałymi typami komicznymi. W 1. poł. XVII w. powstają budynki teatralne, które - wraz ze sceną pudełkową - staną się wzorcem eur. architektury teatralnej aż do końca XIX w., choć życie teatralne samych Włoch zdominowała w tym czasie opera. Do specyficznego pojęcia teatru, wywodzącego się z komedii dell'arte, na różne sposoby odwoływali się XX-wieczni reformatorzy teatru; we Włoszech futuryzm, dokonania L. Pirandella, działalność scen eksperymentalnych - wspierane były aktorstwem wysokiej próby (E. Duse, E. i I. Gramatica, R. Ruggeri); po II woj. świat. największe osiągnięcia zanotował Piccolo Teatro di Milano, zał. 1947 przez G. Strehlera, a wśród reżyserów - najczęściej łączących działalność teatralną z filmową lub operową - wymienić trzeba twórców kilku pokoleń, pracujących w różnych placówkach (prywatnych, wędrownych, stacjonarnych, subwencjonowanych przez państwo): Lucino Visconti, Luigi Squarzina, Giorgio de Lullo, Franco Enriquez, Carmelo Bene, Dario Fo, Vittorio Gassman, Mario Ricci, Luca Ronconi, Guliano Scabia, Aldo Trionfo, Memé Perlini, Guliano Vasilico, Franco Zeffirelli; od 1924 ukazuje się w Rzymie miesięcznik "Il Dramma", a od 1971 "Biblioteca Teatrale", zajmująca się historią i współcz. problemami teatru.
DE FILIPPO Eduardo, FIORILLI Tiberio, SQUARZINA
- WŁOSKA SZTUKA, najstarsze przejawy twórczej...
- FRANCUSKI TEATR, początki w średniowiecznych...
- POLSKA. TEATR. KLASYCYZM, próba uruchomienia stałego...