artystyczna twórczość Etrusków rozwijająca się na terenach środk. Italii VIII-I w. p.n.e.; wykazywała wiele cech indywidualnych pomimo wpływów sztuki greckiej; sztuka poszczególnych miast etruskich charakteryzowała się odmiennym tempem rozwoju i znacznymi różnicami w rodzaju i poziomie artystycznym; różnice te wypływały z odrębności kulturowej poszczególnych miast, rozmaitości obyczajów i obrządków, różnorodności lokalnych materiałów będących tworzywem artyst. W VII w. p.n.e., w tzw. okresie orientalizującym, oprócz greckich silne były też wpływy egipskie, fenickie i cypryjskie (grób Regolini-Galassi, groby z Vetulonii i Praeneste, na które składały się przedmioty ze złota, srebra, brązu, kości słoniowej, alabastru, bursztynu, terakoty, naczyń miejscowych i importowanych, w tym duże ilości złotej biżuterii o wyrafinowanej dekoracji granulowanej lub filigranowej). Z architektury tego okresu zachowały się jedynie monumentalne groby komorowe nakryte tumulusami, komory grobowe wyglądem naśladowały wnętrza domów. Z okresu orientalizującego pochodzą piękne naczynia bucchero, pierwsze rzeźby kamienne i pierwsze malowidła ścienne (m.in. popularne do ostatnich lat sz.e. motywy zwierząt i fantastycznych stworów tworzące fryzy lub dekoracyjne grupy) w grobach z Veii, Cerveteri. Charakterystyczne dla sz.e. były urny o kształtach antropomorficznych (o kształtach postaci zmarłego), zw. kanopami etruskimi. Z pocz. VI w. p.n.e. Etruria dostała się w strefę wpływów sztuki greckiej; uwidoczniło się to w kształtach i dekoracji naczyń, typach rzeźb, silnie w architekturze; wznoszono świątynie z cellą trzynawową poprzedzoną portykiem w porządku toskańskim, ze schodami prowadzącymi na wysokie podmurowanie. Nie przybrały one monumentalnej formy (jak greckie), o ich pięknie i charakterystycznym wyglądzie decydowało bogactwo mistrzowsko wykonanych barwnych ozdób terakotowych osłaniających belkowanie, zdobiących tympanon i dach. Miasta etruskie wznoszono na planie krzyżowym, o regularnej prostokątnej siatce ulic, otoczone murami, zaopatrzone w urządzenia kanalizacyjne. Rzeźba etruska rozwijała się gł. w Vulci i Chiusi, miała przeznaczenie grobowe, najczęściej przedstawiała zwierzęta i fantastyczne stwory mitologiczne (brązy: Wilczyca kapitolińska, VI w., Chimera z Arezzo, V w.), także postacie i sceny mitologiczne (Satyr i menada, Apollo z Veii - z terakoty). Malarstwo służyło dekoracji wnętrz komór grobowych (przedstawienia uczt, tańców, igrzysk, polowań, połowów ryb, chłopięcych zabaw, rzadziej tematy z mitologii), uwidoczniła się w nim typowo etruska fascynacja życiem, otaczającym światem, przyrodą. Tę dziedzinę sztuki reprezentują też malowidła na wazach (gł. wazy pontyjskie). Kryzys gospodarczy i polityczny w V w. powstrzymał bujny rozwój sz.e., powielano dawniejsze wzorce; od III w. p.n.e. twórczość artyst. znowu się ożywiła, gdy wysoki poziom rozwoju osiągnęły miasta położone w płn. Etrurii: Perugia, Volterra, Chiusi. Znaczenia nabrało znowu brązownictwo (dekorowane lustra, cylindryczne naczynia na przedmioty obrzędowe, tzw. cisty, figurki wotywne). Okres hellenistyczny był jednym z najbardziej samodzielnych okresów w sz.e. Artyści etruscy korzystali z wzorów greckich, zwł. szkoły pergamońskiej, ale pracując w innym materiale (tufy, wapienie, glina, alabster) i przetwarzając je we własny sposób, tworzyli dzieła "impresjonistyczne", "ekspresjonistyczne", "kubizujące", odpowiadające dzisiejszym gustom i stanowiące inspirację dla wielu twórców XX w. (np. posąg mówcy Arringatore).
WILCZYCA KAPITOLIŃSKA, CHIMERA Z AREZZO, AKROTERION, GRECJI STAROŻYTNEJ SZTUKA, PALESTRINA, KANOPY, JACOB, RZEŹBA, BUCCHERO, WŁOSKA SZTUKA
- Etruskowie, lud o nie znanym pochodzeniu,...
- ETRUSKOWIE, gr. Tyrrhenoi
- Etruskowie a życie rodzinne, Heurgon (1966) podkreśla,...