(łac. civilitas = zespół cech obywatela państwa rzymskiego) termin początkowo rozumiany jako ogłada, w tym sensie rozróżniano ludy cywilizowane od barbarzyńskich (w takim też znaczeniu pojawia się c. w słowniku S.B. Lindego); wprowadzony w XVIII w. przez pisarzy franc. oświecenia (J.A. de Condorcet, J.J. Rousseau, Monteskiusz) na oznaczenie postępowego społeczeństwa, dążącego do opanowania sił przyrody i kierującego się wiarą w potęgę rozumu; c. przeciwstawiali barbarzyństwu, sądząc jednocześnie, że wszystkie ludy osiągną wkrótce poziom właściwy społeczeństwom cywilizowanym; z czasem ta oświeceniowa wiara została zachwiana, a mianem c. określano całość materialnego i kulturowego dorobku ludzkości; rozwój antropologii społecznej przyczynił się do poznania wielu innych, pozaeuropejskich c., różniących się od eur. nie tylko poziomem zaawansowania technicznego, ale również odmiennymi wzorcami, wartościami, obyczajami i instytucjami; rozwój badań historycznych pozwolił na ustalenie, że wiele przeszłych kultur nie było niższym etapem rozwoju kultury eur., ale całkowicie odmiennym typem c. (np. c. chińska, arabska, hinduska); ob. wyróżnić można 3 typy rozumienia pojęcia c.: 1. typ kultury, której początek wyznacza powstanie pierwszych miast i pojawienie się pisma; cechuje ją: istnienie instytucji władzy państwowej, prawa, wysoki poziom kultury materialnej (osiągnięty dzięki zdobyczom techniki i nauki), rozwinięta literatura sztuka; tak rozumianą c. przeciwstawia się społeczeństwom pierwotnym; 2. odrębna całość społeczno-historyczna, występująca w dłuższym okresie historycznym, odznaczająca się właściwym jej sposobem organizacji społeczeństwa, własną tradycją i przyjętymi wzorcami; w tym sensie mówimy, np. o c. Olmeków, Azteków, Sumerów, egipskiej, rzymskiej czy c. zachodniej; 3. zbiór środków materialnych, instytucji i organizacji, przeciwstawiony pojęciu kultury (rozumianej jako sztuka, literatura, religia, mitologia); wg. R. MacIvera c. to zbiór środków, a kultura to przeciwstawny mu zbiór celów.
- cywilizacja, wysoki poziom cywilizacji,...
- cywilizacja, 1. stan i poziom rozwoju...
- CYWILIZACJA, SYNONIM: kultura, obrzędy,...