kraina hist. w płn.-zach. Indiach i w płn.-wsch. Pakistanie; część ind. (większa) w obrębie stanu Dżammu i K., część pakistańska - w prowincji Azad Kashmir; większość pow. zajmują góry: Himalaje i Karakorum; najgęściej zaludniona Kaszmirska Kotlina; gł. rz.: Indus i jego dopływy: Gilgit i Dżihlam; gł. m.: Śrinagar, Dżammu, Gilgit, Skardu; ludność stanowią gł. Kaszmirowie (ok. 5 mln, z czego 3,5 mln po stronie ind.), Dogrowie, Czambałowie i in. drobne plemiona; dominuje islam, hinduizm wyznaje ok. 1 mln, nieliczni sikhowie i buddyści; podstawą gosp. jest rolnictwo (przy wykorzystaniu sztucznego nawadniania) i hodowla. Od VII w. K. był odrębnym królestwem ind., w XIV w. opanowanym przez muzułmanów, 1586 podbity przez Akbara i włączony do państwa Wielkich Mogołów, 1756 K. opanował emir Ahmad Szah Durrani, twórca państwa afgańskiego, 1819 włączony do państwa sikhów, po ich pierwszej wojnie (1845-46) z W. Brytanią przyznany przez Anglików sprzyjającemu im radży ind. krainy Dżammu; 1947, po uzyskaniu niepodległości przez Indie i Pakistan, maharadża K. ogłosił przyłączenie K. do Indii, co doprowadziło do starć zbrojnych z Pakistanem; 1949 interwencja ONZ: zawieszenie broni i ustalenie linii demarkacyjnej dł. ok. 750 km; 1965 otwarta wojna Indii i Pakistanu o K.; 1971, 1972 i 1975 kolejne porozumienia w sprawie K. i jego autonomii; 1989 antyindyjskie powstanie zbrojne, ok. 50 tys. ofiar; 1999-2000 kolejne walki w ind. części K., wzniecane przez 14 organizacji fundamentalistów muzułmańskich; obie strony dalekie są od kompromisu; kolejna próba porozumienia podjęta 2001 przez rządy obu państw zakończyła się niepowodzeniem; pogorszenie i tak napiętych stosunków między Indiami a Pakistanem nastąpiło po terrorystycznym zamachu na parlament ind. (XII 2001), za który Indie obciążają odpowiedzialnością terrorystów kaszmirskich popieranych przez Pakistan; 2003 rozejm; poczynając od 1989 w konflikcie zginęło ok. 65 tys. ludzi.
AFGANISTAN, SHASTRI, LADAKH, AKBAR Dżalaluddin Mohammad, DŻAMMU, DŻAMMU I KASZMIR, LIE, DŻAMMU, DARDYJSKIE JĘZYKI, ŚRINAGAR