Lubnan, Al-Dżumhurijja al-Lubnanijja, ang. Lebanon
LUDNOŚĆ. Skład etniczny: 82,6% Libańczyków, 9,6% Palestyńczyków, 4,9% Ormianie, nadto Syryjczycy, Kurdowie i in.; gęstość zaludnienia 423 osoby/km2; w miastach zamieszkuje 81% ludności; przeciętna dł. życia: mężczyźni - 70 lat, kobiety – 74 lata; wyznania: 60% muzułmanie (32% szyici, 21% sunnici, 7% druzowie), 40% chrześcijanie (24% maronici, 7% prawosławni, 5% grekokat. i inni).
USTRÓJ. Republika parlamentarna na podstawie konstytucji z 1926 (kilkakrotnie modyfikowanej, ostatnio 1998); parlament jednoizbowy (Zgromadzenie Nar.), 128 czł. wybieranych na 4 lata; zasadą zapisaną w Pakcie Narodowym (1943), że rząd i parlament po połowie składają się z chrześcijan i muzułmanów, a także, że głowa państwa wybierana na 6 lat musi być chrześcijaninem maronitą, szef rządu - muzułmaninem sunnitą, przewodniczący parlamentu - muzułmaninem szyitą; prawo wyborcze powyżej 21 roku życia; kraj składa się z 5 okręgów (muhafaz).
WARUNKI NATURALNE. Ukształtowanie pow. górzyste, z wyjątkiem wąskiego pasa nizin nadbrzeżnych; równolegle do wybrzeży dwa pasma górskie Liban i Antyliban przecięte rowem tektonicznym Bekaa; najw. szczyt Kurnat as-Sauda (3083 m); klimat podzwrotnikowy śródziemnomorski; roczny opad 600-900 mm na wybrzeżu i w dolinie Bekaa, do 3000 mm w górach; pora sucha od czerwca do września; średnia temp. stycznia na wybrzeżu 13-14oC, lipca 27-28oC; temp. poniżej zera sporadyczne; gł. rz. Nahr al-Litani, nadto źródła Asi i Jordanu; roślinność uboga, gł. zarośla makia, stepy, łąki górskie; lasy silnie przetrzebione (cedr libański rzadki, pod ochroną), zajmują 7,8% pow.
GOSPODARKA. Przed wybuchem konfliktu palestyńskiego wysoko rozwinięty kraj arabski1967 określany mianem Szwajcarii Bliskiego Wschodu; w pocz. lat 70. upadek gospodarczy związany z wojną domową, w latach 90. stopniowa odbudowa gospodarki i jej międzynar. roli; przetwarzanie metali szlachetnych, wytwarzanie biżuterii (gł. artykuł eksportowy); przem. odzieżowy, skórzany, cementowy, chemiczny, farmaceutyczny, elektrotechniczny, rafinerie ropy naft., huty żelaza i aluminium; wydobycie rud żelaza, manganu i węgla brunatnego; rozwinięte sadownictwo (drzewa cytrusowe, jabłonie, winorośl, oliwki, banany); uprawa pszenicy, jęczmienia, tytoniu, buraków cukrowych, ziemniaków, bawełny, a także roślin narkotycznych w dolinie rz. Bekaa (roczna wartość wyprodukowanych z nich używek przekraczają 500 mln dol.); hodowla bydła, kóz, owiec, osłów i mułów, jedwabników; rybołówstwo; rozwinięta turystyka (w okresie pokoju); liczne zabytki sięgające czasów fenickich; dobra sieć drogowa i kolejowa, międzynar. port lotniczy w Bejrucie; kilkanaście szkół wyższych, w tym 4 uniwersytety.
HISTORIA. W starożytności na terenie L. znajdowała się Fenicja; od VII w. p.n.e. kolejno pod panowaniem Asyrii, Egiptu, Persji, Babilonii, Grecji; 64-63 p.n.e. wcielona do rzymskiej prowincji Syrii; po podziale ces. rzym. (395) w Bizancjum; w VII w. obszar podbity wraz z Syrią przez Arabów, w IX w. - przez Turków seldżuckich; 1098-1291 zajmowany przez krzyżowców; następnie podbity przez mameluków z Egiptu; zachowane silne wpływy chrześcijańskie, początkowo maronitów, potem druzów, którzy w XVI w. przejęli władzę w państwie stanowiącym część imperium osmańskiego; od 1861 autonomia w obrębie państwa tureckiego; podczas I woj. świat. L. był okupowany przez wojska franc. i bryt.; od 1920 na mocy postanowień konferencji w San Remo, wraz z Syrią terytorium mandatowe Francji; 1926 przekształcone w republikę, 1941 uznanie przez władze Wolnej Francji niepodległości L.; 1943 przyjęcie demokratycznej konstytucji wprowadzającej zasadę podziału stanowisk w państwie wg klucza wyznaniowego (patrz ustrój L.); państwo współzał. Ligi Państw Arabskich, czł. ONZ; 1948-49 sojusznik państw arabskich w wojnie z Izraelem, przyjęcie uchodźców palestyńskich; później polityka niezaangażowania, prozachodnia, krytykowana przez arabskich fundamentalistów, którzy 1958 doprowadzili do wybuchu kilkumiesięcznej wojny domowej, zakończonej kompromisem; 1967 w II wojnie izraelsko-arabskiej ponownie po stronie państw arabskich; odtąd teren licznych obozów palestyńskich na granicy z Izraelem; 1969, 1973, 1975 starcia zbrojne w Bejrucie, od 1976 stan wojny domowej, w której śmierć poniosło 150 tys. osób, a stolica legła w gruzach; w następstwie wojny - zbrojne interwencje Syrii (okupacja części kraju) i Izraela (zajęcie płd. części L., usunięcie sił OWP, masakry w obozach uchodźców palestyńskich); wkrótce potem wprowadzenie oddziałów pokojowych ONZ (utworzenie strefy buforowej na granicy z Izraelem); ostre konflikty wewn., z częstymi zmianami sojuszy; 1989 porozumienie z Taif kładzie kres wojnie domowej, przy utrzymujących się nadal napięciach i zależności od Syrii; od 1992 powolny proces pokojowy; 1998 początek wycofywania wojsk izraelskich z Libanu (mimo sprzeciwów chrześcijan obawiających się muzułmańskich represji) zakończony VII 2000 całkowitym wycofaniem się po uzyskaniu gwarancji, iż z terytorium L. nie będą prowadzone akcje Hezbollahu przeciw Izraelowi; granicę nadzorują UNIFIL (siły pokojowe ONZ) z udziałem żołnierzy polskich; od 1998 prezydentem Emil Lahoud (2004 reelekcja) popierany przez Syrię. 2005 zamordowanie byłego premiera R. Harriego, który po dymisji (2004) stanął na czele opozycji antysyryjskiej, było przyczyną gwałtownych demonstracji, w wyniku których Syria w ciągu trzech miesięcy wycofała swoje wojska z Libanu; w przyspieszonych wyborach parlamentarnych zwyciężył blok Saada Haririego (syn zamordowanego premiera Rafika H.), uzyskując 72 mandaty w liczącym 128 miejsc parlamencie (prosyryjski Amal zachował 35 mandatów); wobec wyraźnego podziału wyznaniowego kraju (mającego odzwierciedlenie w systemie wyborczym) i wysokiego zadłużenia zagr. (34 mld. dol.) gł. zadaniem stojącym przed antysyryjskim rządem Fouada Siniora było utrzymanie pokoju wewnętrznego i umożliwienie wzrostu gospodarczego, plany te pokrzyżował wzrost napięcia na Bliskim Wschodzie w VII 2006 – w odpowiedzi na zatargi palestyńsko-izraelskie Hezbollah (nad którym rząd nie ma kontroli) uprowadził 2 izraelskich żołnierzy, co doprowadziło do izraelskiego ostrzału Libanu i wprowadzenia blokady morskiej i powietrznej; premier Libanu zwrócił się o pomoc do społeczności międzynarodowej; 34-dniowy konflikt zbrojny zakończył się w VIII podpisaniem rozejmu przez Izrael i Hezbollah; po stronie libańskiej śmierć poniosło około 1100 osób, głównie cywili, a kolejne 3500 odniosło obrażenia, podczas trwania konfliktu ok. 900 tys. osób (1/4 populacji) zostało zmuszonych do opuszczenia swych domów (straty Izraela to 159 zabitych i 0,5 mln przesiedlonych); celami ataków izraelskich były głównie cywilne obiekty infrastrukturalne (78 mostów, 32 lotniska, porty, elektrownie, oczyszczalnie ścieków i tamy, 25 stacji paliw, 900 obiektów handlowych, farm i fabryk, ok. 15 tys. budynków mieszkalnych i 630 km dróg), których odbudowa będzie kosztowała ok. 4 mld dol.; XI 2007 prezydent Lahoud ustąpił z urzędu tuż przed końcem kadencji (parlamentowi nie udało się wybrać jego następcy) i przekazując armii sprawy bezpieczeństwa państwa; V 2008 w zamieszkach między Hezbollahem a grupami prorządowymi ginie 80 osób, dwa tygodnie później Zgromadzenie Narodowe (po 6 miesiącach prób) wybrało na prezydenta szefa sztabu gen. Michela Sulejmana – jego kandydatura została uzgodniona podczas negocjacji przedstawicieli głównych libańskich sił politycznych w Doha.
HARIRI, TYR, LIBAN