SERBIA I CZARNOGÓRA

istniejące w latach 2003-06 państwo stanowiące unię dwóch postjugosłowiańskich republik: Serbii i Czarnogóry (oraz autonomicznych regionów Kosowa i Wojwodiny); graniczyła z Bośnią i Hercegowiną, Chorwacją, Węgrami, Rumunią, Bułgarią, Macedonią, Albanią; na płd.-zach. wąski dostęp do M. Adriatyckiego o długości 199 km; pow. 102 350 km2; 10,8 mln mieszk. (2004); stol. Belgrad, 1,27 mln mieszk. (2005); gł. miasta: Nowy Sad (stol. Wojwodiny), Niš, Kragujevac, Priština (stol. Kosowa), Leskovac, Kruševac, Podgorica (dawn. Titograd; stol. Czarnogóry); j. urzędowy: serbski, nadto albański, węgierski; jedn. monetarna: 1 nowy dinar = 100 para (w Serbii), 1 euro = 100 centów (w Czarnogórze).

LUDNOŚĆ składa się (2003) w 62,6% z Serbów, 16,5% z Albańczyków, 5% z Czarnogórców, 3,3% Węgrów; w miastach zamieszkuje 46% ludności; gęstość zaludnienia 103 osoby/km²; przeciętna dł. życia: mężczyźni – 71,9 lat, kobiety – 77,1 lat; wyznania: 65% prawosławni, 4% katolicy, 19% muzułmanie, nadto żydzi, protestanci.

USRÓJ: republika federacyjna; głową państwa prezydent wybierany przez parlament na 4-letnią kadencję, mianował on 5-osobową Radę Ministerialną; jednoizbowe Zgromadzenie Serbii i Czarnogóry (Skupština) składało się z 126 parlamentarzystów (91 z Serbii i 35 z Czarnogóry) wybieranych na 4-letnią kadencję, mandaty rozdzielane były na podstawie składu parlamentów republik; wspólny system sądowniczy; administracyjnie kraj podzielony był na 2 składowe republiki i 2 regiony autonomiczne (Kosowo i Wojwodinę); wspólnie prowadzona była polityka zagraniczna i obronna, w gestiach republik leżała polityka gospodarcza, celna i walutowa.

WARUNKI NATURALNE. Kraj o zróżnicowanym środowisku geograficznym; część Serbii Płn. należy do Wielkiej Niziny Węgierskiej, o żyznych glebach lessowych, na południe od Dunaju i Sawy – wyżyny, strefa przejściowa między Rodopami a Górami Dynarskimi, na płd. masywy górskie, najw. szczyt Titov, 2747 m; niewielkie niziny na Pobrzeżu Czarnogórskim; sieć rzeczna dobrze rozwinięta; gł. rz. Dunaj i jego dopływy: Cisa, Sawa i Morawa; klimat na płn. kontynentalny, ciepły, o rocznym opadzie 500 do 600 mm; w rejonach górskich zróżnicowany strefowo; w rejonie Kotoru najwyższy w Europie średni roczny opad – 5300 mm; średnia temp. stycznia w Belgradzie – 0°C, lipca – 27°C; roślinność typu śródziemnomorskiego na południu, w partiach górskich subalpejska; lasy zajmują 29,5% pow.

GOSPODARKA. Kraj przemysłowo-rolniczy znajdujący się w głębokim kryzysie; posiada znaczące złoża surowców mineralnych, m.in. węgiel kam. w rejonie Kosowa, ropę naftową i gaz ziemny na niz. Banatu, nadto rudy miedzi, cynku, ołowiu, antymonu, boksyty; rozwinięte hutnictwo żelaza, aluminium, metali nieżelaznych, przem. maszynowy, elektroniczny, elektrotechn., mat. budowlanych, środków transportu, włókienniczy, dziewiarski, skórzany, przetwórstwa rolno-spożywczego; także wysoko rozwinięte rolnictwo na płn. nizinach kraju; uprawa kukurydzy, pszenicy, buraków cukrowych, słoneczników, chmielu, konopi, tytoniu, winorośli, fig, owoców cytrusowych, oliwek, śliwek (wyrób śliwowicy); hodowla bydła, trzody chlewnej i owiec; sieć drogowa i kolejowa, zwł. na terenie Serbii, dobrze rozwinięta; turystyka, gł. na terenie Czarnogóry.

HISTORIA. III 2002 głowy państw i rządów Serbii i Czarnogóry podpisały 3-letnie porozumienie dotyczące dalszej współpracy; na jego mocy przestała istnieć nowa Jugosławia (4 II 2003), na jej miejsce powołano Unię Państwową Serbii i Czarnogóry, będącą luźnym państwem konfederacyjnym; parlamenty obu republik zaaprobowały Kartę Konstytucyjną tworzącą podstawy prawne nowego państwa; 2003 prezydentem został wybrany Czarnogórzec Svetozar Marović; szeroka autonomia, jaką cieszyła się w Unii Czarnogóra wzmocniła w tej republice ruchy proniepodległościowe; pierwsza propozycja wcześniejszego zerwania Unii pojawiła się w II 2005, została jednak odrzucona serbskiego premiera V. Kosztunicę; w międzyczasie SiCz prowadziły wspólnie negocjacje z UE dot. umowy stowarzyszeniowej; V 2006 55,5% Czarnogórców opowiedziało się w referendum za uzyskaniem pełnej niepodległości; unia obu państw ostatecznie zerwana została, kiedy zarówno Czarnogóra (3 VI 2006), jak i Serbia (5 VI 2006) proklamowały niepodległość.

• CZARNOGÓRA, Crna Gora, Црна Гора...
• Serbia, w średniow. królestwo...
• wojny bałkańskie, wojny z lat 1912- 13;...