kraina hist. w płn. Francji, nizina nad Kanałem La Manche niegdyś zamieszkana przez ludność celtycką, następnie zromanizowaną; w VI w. podbita przez Franków, stała się częścią Neustrii; nazwa N. od X w., gdy stała się lennem wodza Normanów Rollona (911); w XI w. baza ekspansji Normanów na Anglię, Sycylię i płd. Włochy (przy czym formalnie lenno królestwa franc.); XIV/XV w. teren i jeden z powodów wojny stuletniej, 1450 odzyskana ostatecznie przez Francję (przy zachowaniu lokalnych instytucji); 6 VI 1944 operacja normandzka - teren desantu wojsk alianckich, otwierających tzw. drugi front przeciw III Rzeszy, największa tego typu operacja II woj. świat. (z udziałem pol. lotników, marynarzy i dywizji pancernej gen. Maczka). Region o bogatych tradycjach artystycznych, cenne zabytki: z czasów rzym. ruiny teatru w Lillebonne, skarb z Berthouville; od wczesnego średniowiecza powstawały klasztory benedyktynów (Les Andelys, Fécamp, Mont-Saint-Michel), od XI w. zamki obronne (Gaillard w Les Andelys, Caen, donżony w Falaise, Rouen), kościoły (bazyliki z obejściem, kaplicami, dwuwieżową fasadą zach. i wieżą-latarnią na skrzyżowaniu nawy z transeptem), od końca XI w. zaczęto stosować sklepienia krzyżowo zbrojone i łuk ostry; najważniejszymi zabytkami normańskiej architektury romańskiej są: kośc. w Caen, Cerisy-la-Forét, Lessay, Saint-Martin-de-Boscherville, gotyckie zabytki: katedry w Bayeux, Coutances, Rouen, Lisieux, Sées, Évreux, wczesnogotyckie kośc. w Fécamp, Bernires-sur-Mer, późnogotyckie (o formach flamboyant) kośc. w Les Andelys, Alençon, Dieppe, Louviers, chór kośc. w Mont-Saint-Michel; ze świeckich budowli - Pałac Sprawiedliwości w Rouen; powstawały też dzieła malarstwa ściennego i witraże; w czasach renesansu powstały zamki (przeważnie przebudowywane) w Bailleul, Mesnires-en-Bray, pałace miejskie w Rouen; renesans przejawił się też w dekoracji wnętrz kościelnych i w rzeźbie. Od XVII w. panował klasycyzm (pałace w Balleroy, Flamanville, Benouville). Wyróżniała się ceramika artyst. (Rouen), produkcja mebli, wyrób koronek igłowych (Alençon, Argentan) i klockowych (Caen, Bayeux). Z N. pochodzili malarze: N. Poussin, J.B. Jouvenet, R. Tournires; w XIX w. malowali tu m.in. J.F. Millet, G. Courbet, E. Boudin; póŸniej działało wielu impresjonistów i fowistów (tzw. szkoła z Hawru). Ob. N. jest administracyjnie podzielona na dwa regiony: rolniczą N. Dolną (gł. płw. Cotentin, stol. Caen) i uprzemysłowioną N. Górną (stol. Rouen), jeden z najbogatszych regionów kraju, z przem. petrochem., samochodowym (Renault), stoczniowym, elektronicznym i in.
BAYEUX, MACZEK, ENIGMA, CAMEMBERT, WILHELM Z CONCHES, CHERBOURG, HENRYK II PLANTAGENET, D-DAY, TEHERAŃSKA KONFERENCJA 1943,