najdawniejsze wiadomości dotyczące wojska (jako zorganizowanej siły zbrojnej) pochodzą sprzed kilku tysięcy lat z krajów Bliskiego i Dalekiego Wschodu; w staroż. Egipcie i Asyrii gł. rodzajem wojsk była piechota (łucznicy i włócznicy), wykorzystywano też rydwany bojowe; w Persji podstawę armii stanowiła konnica; na Dalekim Wschodzie znaczne postępy czyniła sztuka fortyfikacyjna (Wielki Mur Chiński), choć umocnienia obronne wokół miast stosowano w całym świecie antycznym; do ich przełamywania stosowano tarany, machiny miotające i elementy wojny biologicznej (odcinanie i zatruwanie studzien, przerzucanie za mury padliny dla wywołania zarazy); w historii w. eur. zasadnicze znaczenie mają osiągnięcia Grecji, Macedonii i Rzymu; u Greków trzon bojowy stanowiła ciężka piechota (hoplici), walcząca w szyku falangi; w IV w. p.n.e. pojawiła się lekka piechota (peltaści), w walce zastosowano szyk skośny; Aleksander Wielki użył szarży kawalerii do łamania szyków nieprzyjaciela; armia Rzymu uformowana była w legiony, dzielące się od IV w. p.n.e. na manipuły, ustawiane do bitwy w trzy rzuty, po 10 manipułów w każdym; duże znaczenie dla rozwoju sztuki wojennej miała II wojna punicka, w której wódz kartagiński, Hannibal, odniósł kilka zwycięstw dzięki nowym pomysłom taktycznym (podwójne oskrzydlenie, wykorzystanie nowych dla przeciwnika środków walki); reformy Mariusza przyniosły w II w. p.n.e. przeobrażenie legionu manipularnego w kohortalny (10 kohort po 3 manipuły); Juliusz Cezar udoskonalił zdobywanie warownych miast; za cesarstwa zorganizowano wojsko garnizonowe - gwardię pretoriańską, udoskonalono też obronę granic, przez budowę umocnień ciągłych (limes); starożytna wojna na morzu polegała na taranowaniu się okrętów wiosłowych i zdobywaniu statków wroga abordażem, pod koniec okresu pojawiły się chemiczne środki walki, w postaci zastosowanego przez Bizantyjczyków tzw. ognia greckiego; średniowiecze przyniosło odnowienie sztuki wojennej, opartej na wykorzystaniu konnicy, co stało się możliwe po zastosowaniu strzemienia, wynalazku przejętego od koczowniczych najeźdźców ze stepów azjat.; duży wpływ na sztukę walki miały umiejętności wojskowe ludów germańskich; po ustaleniu się stosunków feudalnych na plan pierwszy wysunęła się ciężka jazda rycerska, walcząca w szyku "w płot"; odrębną drogą szła od XIII w. wojskowość mongolska, wyzyskująca ruchliwość jazdy, manewrowość, umiejętności łuczników, czynnik zaskoczenia, wywiad; w XIV w. w Europie zaczęła odradzać się piechota, szczególnie w Szwajcarii, kryzys ciężkokonnego rycerstwa pogłębiły wojny husyckie, w których ujawniły się możliwości - odporne i zaczepne - umocnionego taboru; pojawienie się broni palnej i jej zastosowanie na szerszą skalę od XV w. spowodowało rewolucję w dziedzinie uzbrojenia, sztuki fortyfikacyjnej i sposobów walki; m.in. coraz powszechniej posługiwano się złożonymi z wyszkolonych zawodowców wojskami zaciężnymi (kondotierzy włoscy); od XVI w. na polu walki wzrasta znaczenie piechoty (pikinierzy i muszkieterzy), artylerii, która jest zdolna rozstrzygać losy bitew, a także modyfikacji szyku bitewnego (linearny zwiększał siłę ognia, lecz mnożył straty w ludziach, próbowano więc wygrywać manewrem, bez walnej bitwy); wynalazek bagnetu w XVII w. spowodował ujednolicenie formacji pieszych, odtąd bez podziału na strzelców i walczących na białą broń; w XVIII w. zapoczątkowano uformowanie kolumnowo-tyralierskie, które przyczyniło się do sukcesów wojsk walczącej o niepodległość Ameryki, rewolucyjnej Francji i Napoleona Bonapartego (udoskonalił stosowanie zasady ekonomii sił); w 2. połowie XIX w. największe zmiany w wojskowości przyniosło wprowadzenie powszechnej służby wojskowej i wynalazek broni maszynowej; karabiny odtylcowe, działa gwintowane, nowe środki wybuchowe - skłaniały do porzucenia manewru i walki w kolumnach na rzecz wojny pozycyjnej, zza osłon, okopów i fortyfikacji; XX w. przyniósł dalsze, ogromne zmiany; ukształtowały się armie masowe, wyposażane w coraz doskonalsze środki walki; wprowadzono nowe materiały wybuchowe o większej mocy, gazy bojowe; w dziedzinie łączności zastosowano telefon polowy, zwiad podjęło lotnictwo (od wojen bałkańskich), nastąpiły zmiany w wojnie morskiej (okręty opancerzone, podwodne, miny, torpedy); po okresie przewagi obrony nad atakiem w latach I woj. świat., powrót do działań manewrowych umożliwiły wprowadzone na plac boju siły pancerne i zmechanizowane; II woj. świat. przyniosła kolejne jakościowe zmiany w wyposażeniu technicznym wojsk (motoryzacja, lepsze parametry broni strzeleckiej, sprawne lotnictwo, nowe środki rozpoznania i wykrywania - radar, sonar), zanik takich rodzajów broni, jak kawaleria, nowe i odświeżone koncepcje strategiczne (np. niemiecki ), różnorodne sposoby przejmowania inicjatywy - ogólny nawrót do manewrowego stylu działań ("kotły", operacje okrążające, gwałtowne uderzenia pancerne, operacje desantowe); podstawową formą obrony stała się obrona ruchoma; działania morskie koncentrowały się na atakowaniu (i obronie) linii komunikacyjnych, masowym stosowaniu okrętów podwodnych i lotnictwa morskiego (wzrosła rola lotniskowców); po II woj. świat. znaczenia nabrała broń masowego rażenia (atomowa, chem., biologiczna), nad którą prowadzono nieustanne prace doskonalące i - przy jednoczesnych próbach powszechnego zakazu - wprowadzano do arsenałów poszczególnych państw; rozwija się pociski rakietowe i zdalnie kierowane, wykorzystuje technikę laserową i informatykę; 1991 tzw. wojna w Zatoce (siły ONZ, gł. USA, przeciw Irakowi) wykazała rosnącą rolę lotnictwa i broni wspomaganych elektroniką (pociski manewrujące, "inteligentne" bomby); od początku XX w. wojna wkroczyła w nowe środowiska (powietrzne, podmorskie), pod koniec wieku jej potencjalnym teatrem stała się przestrzeń kosmiczna.
- WOJSKOWOŚĆ W POLSCE, najwcześniejsze wzmianki...