Władysław (1905-82)
polityk polski, samouk; robotnik przemysłu naftowego, od 1925 związany z ruchem komunistycznym (działacz terenowy); 1932 postrzelony w Łodzi przez policję, aresztowany, skazany na 4 lata więzienia; zwolniony przedterminowo wyjechał do Moskwy; po powrocie do kraju ponownie aresztowany i skazany na 7 lat; we wrześniu 1939 wydostał się z więzienia w Sieradzu i uczestniczył w obronie Warszawy; potem pracował we Lwowie w papierni; od 1942 działacz PPR; w listopadzie 1943 (w okresie braku łączności z Moskwą) wybrany sekretarzem generalnym tej partii; był inicjatorem i współorganizatorem Krajowej Rady Narodowej; 1945-48 pełnił funkcje wicepremiera i ministra ziem odzyskanych równocześnie pozostając sekretarzem gen. PPR, w której gł. rolę grał jednak Bierut; przeciwnik kierowanego przez Mikołajczyka PSL, rzecznik jednolitego frontu PPS i PPR; 1948 w przededniu zjednoczenia tych partii oskarżony o odchylenie prawicowo-nacjonalistyczne (główne motywy: wstrzemięźliwość wobec zamiarów kolektywizacji rolnictwa, własne oceny ruchu robotniczego, w którym uwzględniał tradycje niepodległościowe, rezerwa wobec sporu między Stalinem a Tito), wkrótce utracił wszelkie stanowiska publiczne; 1951 osadzony w areszcie, cztery lata później zwolniony; 1956 zrehabilitowany; w warunkach ostrego kryzysu politycznego objął w przełomowym październiku 1956 stanowisko I sekretarza KC PZPR; korzystając z kontaktów nawiązanych w międzynarodowym ruchu komunistycznym (uzyskał m.in. poparcie KP Chin) odwrócił realną groźbę radzieckiej interwencji w Polsce i przekonał Chruszczowa, że potrafi opanować sytuację; dysponując wyjątkowym kapitałem poparcia w społeczeństwie, nie zdecydował się jednak na zasadnicze zmiany ustrojowe z obawy o osłabienie pozycji partii (choć zlikwidował najbrutalniejsze przejawy stalinizmu); wkrótce przystąpił do umacniania zachwianej władzy aparatu partyjnego, rugując przy tym z niego pragnących zmian (tzw. rewizjonistów); zaczął stopniowo tracić umiejętność wpływu na masy, nabierając cech skostniałego doktrynera oraz forsując swoje (oparte na nikłej znajomości rzeczywistych warunków) koncepcje we wszystkich dziedzinach życia społecznego, co doprowadziło w połowie lat 60. do kolejnego kryzysu, na który złożyły się: ostre spory z Kościołem na tle obchodów Millenium, odchodzenie od PZPR znacznej części intelektualistów, rozczarowanych zaostrzaniem rygorów, zniechęcenie młodzieży, która w ówczesnej "małej stabilizacji" nie widziała dla siebie perspektyw; zjawiska te doprowadziły do ponownej rozgrywki o władzę, gdyż wykrystalizowały się ośrodki "partyzantów" (M. Moczar z hasłami patriotycznymi i ksenofobią nacjonalistyczną) i "technokratów" (śląski, z E. Gierkiem); po wojnie sześciodniowej 1967 na Bliskim Wschodzie i strajkach studenckich 1968 dopuścił do prowadzonej pod hasłem walki z syjonizmem czystki w aparacie władzy i instytucjach kulturalnych; w tym samym roku poparł (być może należał do jej inicjatorów) interwencję Układu Warszawskiego w Czechosłowacji; XII 1970 osiągnął największy sukces w polityce zagranicznej - układ z RFN potwierdzający granicę na Odrze i Nysie; jednak w tym samym czasie na skutek nieprzemyślanych decyzji o podwyżkach cen wybuchły grudniowe wydarzenia na Wybrzeżu; Gomułka uznał protesty robotnicze za przejaw kontrrewolucji i nakazał pacyfikację przez wojsko z użyciem broni palnej; w kulminacyjnym momencie wydarzeń grudnia 1970 zaniemógł, co wykorzystali Gierek z Moczarem, odsuwając go od władzy; w lutym 1971 poddano go krytyce partyjnej, pozbawiając następnie wszystkich stanowisk; pozostawał aż do śmierci na emeryturze, pisał wspomnienia; w okresie rządów Gierka skazany na oficjalne zapomnienie, natomiast W. Jaruzelski czynił pewne próby odbudowania jego pozytywnego image'u, poszukując tradycji, do której słabnący socjalizm mógłby się odwołać.
OPOZYCJA POLITYCZNA W PRL, ORDER KRZYŻA GRUNWALDU, TURLEJSKA, MARCOWE WYDARZENIA 1968, KOLEKTYWIZACJA, POLSKA. HISTORIA. PO 1945, POLSKA ZJEDNOCZONA PARTIA ROBOTNICZA, CHRUSZCZOW Nikita S., MOCZAR, WĘGIERSKIE WYDARZENIA 1956
- GOMUŁKA, Stanisław (ur. 1940)...
- Gomułka Władysław, (1905-82)
- plan Gomułki, przedstawiony w 1963...