system liczenia czasu oparty na obserwacji zjawisk przyrody, uwzględniający podział czasu na doby, tygodnie, miesiące i lata; także spis dni całego roku z podaniem przypisanych im imienin, świąt, rocznic, a nadto zawierający często informacje o fazach Księżyca oraz wschodach i zachodach Słońca. Znanych jest ponad sto odmian k., w większości opartych na dwóch okresowych zjawiskach astr.: obiegu Ziemi dookoła Słońca i związanych z tym cyklicznych zmian pór roku (k. słoneczne - solarne) oraz zmianie faz Księżyca (k. księżycowe - lunarne). Elementy obu zjawisk wykorzystywane są w k. księżycowo-słonecznych (k. lunisolarne). Gł. jednostkami k. słonecznych są: rok zwrotnikowy (tj. czas między jednym a drugim przejściem Słońca przez punkt wiosennego zrównania dnia z nocą) oraz doba słoneczna (czas oddzielający dwa kolejne przejścia Słońca, w jego ruchu pozornym wokół Ziemi, nad tym samym południkiem). Z powodu m.in. eliptycznego kształtu drogi Ziemi wokół Słońca doby słoneczne nie są równe - różnica między nimi dochodzi do 51 sek. Doba 24-godzinna jest średnią dobą słoneczną. Rok zwrotnikowy nie dzieli się na całkowitą liczbę średnich dób słonecznych, lecz wynosi 365 dób, 5 godz. 48 min. i 46 sek., stąd konieczność okresowych korekt (np. za pomocą roku przestępnego). Podział roku słonecznego na miesiące jest wyłącznie umowny i nie związany z fazami Księżyca. W k. księżycowych i księżycowo-słonecznych podstawową jednostką jest miesiąc synodyczny, tj. okres pomiędzy dwiema takimi samymi fazami Księżyca, np. od nowiu do nowiu. Miesiąc synodyczny także nie dzieli się na całkowitą liczbę dób słonecznych: wynosi 29,5309 doby. Rok księżycowy, przy podziale na 12 miesięcy synodycznych, trwa 354 dni, 8 godz., 48 min. i 36 sek.; jest krótszy od roku słonecznego opartego na roku zwrotnikowym o ok. 11 dób. Skutkiem tego było występowanie w różnych latach tych samych pór roku w różnych miesiącach (w okresie 33 lat początek roku księżycowego przechodzi kolejno przez wszystkie pory roku). Korygowano to najczęściej przez dodawanie do wybranych lub wszystkich miesięcy określonej liczby dni. Pomimo tych niedogodności rok księżycowy stanowił podstawę pierwszych k. w Babilonii, Chinach, Indiach, a także u Żydów i Greków, jednak z czasem k. ewoluowały w kierunku k. księżycowo-słonecznych i słonecznych. Początek nowej ery ustalano najczęściej wg znaczących wydarzeń historycznych, np. "stworzenie świata" (era żydowska, a także, lecz z inną datą początku, era bizantyjska), narodzenie Chrystusa (nasza era), ucieczka Mahometa z Mekki (era muzułmańska) itp. Za twórców podziału miesiąca na siedmiodniowe tygodnie uważani są Babilończycy, za twórców zaś podziału doby na 24 godziny - Egipcjanie.
OMAR CHAJJAM, JULIAŃSKA DATA, JUGA, ALMANACH, KANTEROWIE, KALENDARZ KOŚCIELNY