ogólne określenie stosowane od połowy XX w. wobec "alternatywnych" koncepcji filozoficznych, socjologicznych i ekonomicznych posługujących się wprawdzie gł. pojęciami marksistowskimi, odcinających się jednak od "państwowego" marksizmu w krajach komunistycznych; n. wzywał do oczyszczenia marksowskich pojęć analitycznych z dogmatyzmu i pragmatyzmu, jakimi zostały one skażone gł. przez leninizm i późniejsze interpretacje, dostosowane do konieczności sprawowania władzy przez partie robotnicze (stalinizm); jako źródło inspiracji wskazywano pisma "młodego" Marksa (np. Rękopisy filozoficzno-ekonomiczne) oraz interpretowany na nowo Kapitał. N., niekiedy niesłusznie utożsamiany z Nową Lewicą (która miała szersze tło ideologiczne) rozwinął się w latach 60.-70., zwłaszcza we Francji, Niemczech (tzw. szkoła frankfurcka) i Włoszech, w kwestii wyjaśniania i prognozowania zjawisk społecznych i ekonomicznych wchodząc w spór z innymi kierunkami filozofii i antropologii XX-wiecznej (np. psychoanalizą, strukturalizmem, semiotyką); oddziaływał na procesy przeobrażeń w zachodnioeuropejskich partiach lewicowych (np. SPD w Niemczech, socjaldemokracja włoska, a później także tamtejsza partia komunistyczna), miał znaczny wpływ na ogólną postawę wielu środowisk intelektualnych na świecie (także w USA w latach 70.). Po upadku komunizmu w 1989 i kryzysie orientacji lewicowych ponownie zaczyna pojawiać się na Zachodzie teza o konieczności powrotu do pewnych narzędzi analitycznych marksizmu, umożliwiających interpretację zjawisk współczesnego świata.
- Marcuse Herbert, (1898-1979)