(łac. dissidentis - nie zgadzający się)
w Polsce w XVI-XVIII w. określenie wyznawcy innej religii niż katolicka, np. protestantyzmu, kalwinizmu, arianizmu. W latach 60. XX w. potoczna nazwa osób prowadzących w ZSRR działalność opozycyjną, zwł. na rzecz przestrzegania praw człowieka. Międzynar. rozgłos d. zyskali dzięki wydrukowanym na Zachodzie utworom literackim, zwł. zaś książce B. Pasternaka Doktor Żywago (1957). Do najbardziej znanych dysydentów radzieckich należeli: A. Jesienin-Wołpin, W.K. Bukowski, A. Sacharow, A. Sołżenicyn. Publicznie zaczęli spotykać się od 1958 pod pomnikiem W. Majakowskiego w Moskwie, później prowadzili działalność publicystyczną i wydawniczą (samizdat), podejmowali też próby organizowania demonstracji. Pierwszy proces polit. dysydentów odbył się w ZSRR w 1966, a do naj-
głośniejszych należą te, które toczyły się
w latach 1968-69, wywołały one protest światowej opinii publicznej. W 1970
A. Sacharow założył Komitet Obrony Praw Człowieka. Z jego też inicjatywy (przy współudziale J.F. Orłowa i J.G. Bonner) powołano pierwszą w ZSRR Grupę Helsińską. Jej celem była obserwacja i notowanie wszelkich przejawów łamania postanowień KBWE. Ostatni dysydenci zostali uwolnieni w 1990.