masowe, dobrowolne organizacje ludzi pracy powołane do reprezentowania i obrony ich praw oraz wspólnych interesów ekon. i społ. Najwcześniej (na pocz. XIX w.) organizacje związkowe powstały w W. Brytanii, Niemczech oraz USA, skupiały one przede wszystkim przedstawicieli klasy robot. Ich działalność zorientowana była gł. na obronę interesów ekon. i socjalnych pracowników najemnych, występowały
z żądaniami dot. m.in. warunków pracy
i płacy, które podporządkowywano celom polit. (odwoływano się m.in. do idei socjalizmu, komunizmu czy społ. doktryny kościoła). Obecnie z.z. koncentrują się przede wszystkim na osiągnięciu celów ekon. i socjalnych, nie rezygnując z aktywności polit. (np. w Polsce). Podstawy prawnego statusu z.z. były stopniowo normowane w umowach międzynar. wypracowanych przez utworzoną w 1919 Międzynarodową Organizację Pracy; szczegółowe zasady działania z.z. określa prawo wewn. państw, tj. konstytucje, ustawy oraz porozumienia między z.z. a organizacjami pracodawców. W Polsce, zgodnie ze standardami międzynar., konstytucja zapewnia wolność tworzenia i działania z.z. Szczegółowe rozwiązania prawne dot. z.z. określa ustawa z 1991, która stanowi, że z.z. mają m.in. prawo: 1. opiniowania założeń i projektów ustaw oraz aktów wykonawczych do nich; 2. występowania
z wnioskami o wydanie lub zmianę ustawy lub innego aktu prawnego; 3. prowadzenia rokowań zbiorowych oraz zawierania układów zbiorowych pracy;
4. wszczynania sporów zbiorowych z pracodawcami aż do strajku jako środka ostatecznego. Zakładowe organizacje związkowe zajmują stanowisko w indywidualnych i zbiorowych sprawach pracowniczych, sprawują kontrolę nad przestrzeganiem w zakładach pracy norm prawa pracy oraz przepisów BHP, kierują działalnością społ. inspekcji pracy
i współdziałają z państwową inspekcją pracy, zajmują się warunkami życia
emerytów i rencistów. Obecnie istnieje
w Polsce kilka dużych organizacji
międzyzwiązkowych (konfederacji) Ogólnopolskie Porozumienie Związków Zawodowych (OPZZ), NSZZ Solidarność, NSZZ "Solidarność 80", NSZZ "Solidarność" Rolników Indywidualnych. Prawo tworzenia lub przystępowania do z.z. stanowi szczególny aspekt wolności stowarzyszania się.
- ZWIĄZKI ZAWODOWE, społeczne organizacje...
- związki zawodowe, organizacje skupiające...
- wolne związki zawodowe, poprzedzające "Solidarność"...