zakon zał. 1098 przez św. Roberta z Molesmes, opata benedyktynów w Cîtaux (łac. Cistercium - stąd nazwa); gromadzili zwolenników ścisłego przestrzegania reguły św. Benedykta; uprościli liturgię, zalecali surową ascezę i utrzymanie z pracy na roli; poparci przez św. Bernarda z Clairvaux i papieży cysterskich Eugeniusza III i Benedykta XII zyskali na znaczeniu; organizowali wyprawy krzyżowe i walkę z katarami; 1153 liczba klasztorów c. wynosiła 345; krzewili w Europie kulturę rolną, prowadzili prace irygacyjne, zakładali winnice, ogrody warzywne i kwiatowe, sady, budowali młyny, drogi, mosty, folusze; zasłużyli się wprowadzeniem nowych stylów w architekturze (sklepienia krzyżowo - żebrowe); w Polsce od 1143 (drugi po benedyktynach najstarszy zakon w Polsce); w końcu XIII w. posiadali ok. 25 bogato uposażonych klasztorów; budownictwo sakralne, m.in. Sulejów, Lubiąż, Oliwa, Mogiła, Wąchock, Henryków, Trzebnica, Szczyrzyc; z c. w XVII wyłonił się zakon trapistów, o jeszcze surowszej regule; ob. w Polsce posiada cztery opactwa (w Mogile opodal Nowej Huty, w Wąchocku, Szczyrzycu i Jędrzejowie); ob. zakon liczy sobie ok. 2000 cystersów rozsianych po całym świecie, w tym 200 w Polsce.
OPAT, SZARZYŃSKI, JADWIGA, CHOSZCZNO, CASTILLEJO Cristóbal, WILLMANN, ANGIELSKA SZTUKA, SAMOSTRZELNIK, BERNARD, BENEDYKT XII
- cystersi, zakon kontemplacyjny...
- ZAKON CYSTERSÓW REFORMOWANYCH, CZYLI ŚCIŚLEJSZEJ OBSERWANCJI, .
- TRAPIŚCI, Zakon Cystersów Reformowanych,...