(1878-1911)
filozof, powieściopisarz, jeden z najwybitniejszych krytyków lit. i publicystów Młodej Polski. W 1869 r. rozpoczął studia na wydziale przyr. UW. W 1897 r. relegowany z uczelni za udział w antyrosyjskiej demonstracji, potem osadzony w Cytadeli Warszawskiej za działalność w nielegalnym Tow. Oświaty Ludowej. W więzieniu zachorował na gruźlicę. Kilkakrotnie mieszkał we Lwowie, gdzie zdobył znaczącą pozycję wykładami z lit., filozofii i socjologii. W 1909 r., na podstawie listy agentów wywiezionej do zach. Europy przez zbiegłego funkcjonariusza ros. ochrany, został posądzony o współpracę z tajną policją. B. zaprzeczał, wymusił zwołanie w swojej sprawie sądu złożonego z działaczy stronnictw demokratycznych i lewicowych. Winy nie udowodniono, ale podejrzenia towarzyszyły pisarzowi do końca życia. W tym samym czasie stworzył swoje największe dzieła. Nie mając formalnego wykształcenia, osiągnął niezwykłą w epoce erudycję. Jego intelektualny rozwój przebiegał od fascynacji Nietzschem i Przybyszewskim, przez wpływy socjalizmu, do modernizmu katol. Znawca prądów filoz., społ. i artyst. Młodej Polski, zjawiska lit. oceniał w ich perspektywie. W jego systemie filoz. najwyższe miejsce zajmuje praca, rozumiana jako sprawdzian twórczych możliwości człowieka, działanie dla dobra społ. B. sztukę uznawał za rodzaj intelektualnego czynu. Opowiadał się za lit. związaną z życiem, niosącą wartości ważne dla wszystkich. Za podstawowe zadanie krytyki uważał wskazywanie dzieł istotnych dla rozwoju narodu i ludzkości, wyznaczanie im miejsca w dorobku kulturalnym. Nie akceptował sztuki elitarnej ani estetyzującej krytyki. Poglądy B. stały się źródłem sporu z Młodą Polską. Zarzucił jej trwanie przy postawie romant., którą rozumiał jako oderwanie od rzeczywistości, przeniesienie się w świat jałowych snów i marzeń. Cenił wielkich romantyków, ale twierdził, że ich poczucie moralnej odpowiedzialności i autentyczne cierpienie moderniści zmienili w pusty gest. Rozgłos przyniosły B. artykuły przeciw "Chimerze", głoszącej kult czystej sztuki, i Sienkiewiczowi jako ideologowi konserwatyzmu szlacheckiego (Henryk Sienkiewicz i jego stanowisko w literaturze współczesnej). Najsłynniejszym dziełem B. jest Legenda Młodej Polski. Inne to: Współczesna powieść polska (1906), Współczesna krytyka polska (1907), wyd. pośmiertnie Głosy wśród nocy. Studia nad przesileniem romantycznym kultury europejskiej (1912) i Widma moich współczesnych (1914), artykuły druk. w najważniejszych pismach epoki (m.in. manifest My młodzi, 1902), kilkanaście książek popularyzatorskich z historii filozofii i nauk społ. oraz powieści. Pierwsze powieści (Pod ciężarem Boga, 1901; Wiry 1904-5) były utrzymane w duchu modernistycznym, późniejsze (Płomienie, 1908; Sam wśród swoich, 1911) wyróżniały się na tle beletrystyki młodopolskiej silnym nacechowaniem intelektualnym, bogactwem informacji socjol. i wnikliwością analizy skomplikowanej psychiki bohaterów, a w konsekwencji odmienną od tradycyjnej strukturą utworów (brak ciągłości akcji, rozbudowanie epizodów, długie fragm. intelektualnego dyskursu). Płomienie to studium mechanizmów rewolucji i "rewolucyjności" jako postawy duchowej. Sam wśród ludzi (I cz. niezrealizowanego zamysłu pt. Dębina) to ukazany na tle przemian po 1830 r. koniec epoki i mentalności, której źródłem była magnateria. B. zyskał sporą grupę zwolenników - stał się ich ideowym przywódcą. Dla wielu jednak jego poglądy i język, jakim pisał (ukształtowany przez stylistykę modernistyczną), okazały się za trudne. Pozostał w swej epoce indywidualnością wybitną, ale samotną. Interesującym źródłem wiedzy o B. jest wydany pośmiertnie Pamiętnik (1913), uzupełniony fragm. listów.