(1836)
wyd. bezimiennie dramat hist.-filoz. Z. Krasińskiego, w którym znalazły odzwierciedlenie konflikty kultur i ludów z różnych kręgów cywilizacyjnych. Obrazem centralnym jest rozpad imperium rzym., starcie pogaństwa i chrześcijaństwa w III w. n.e.; bohater dramatu Grek Irydion - syn Amfilocha i kapłanki Odyna Grimhildy, usiłuje samotnie zemścić się za utraconą wolność ojczyzny doprowadzając do upadku staroż. Rzym. W dążeniu do celu posługuje się zdradą i podstępem, w ostatecznej determinacji poświęca nawet duszę nieśmiertelnemu starcowi Masynissie - wcieleniu wiecznego Szatana. Obudzony z letargu 16 wieków później Irydion ogląda ruiny Rzymu, a o jego duszę wiodą spór diabeł Masynissa i anioł Kornelia, jej wstawiennictwo u Boga rozstrzyga o możliwości zbawienia dla winowajcy Irydiona - za swe niegodziwe metody zostaje zobowiązany do dalekiej wędrówki, aby w "ziemi mogił i krzyżów" (w domniemaniu chodzi o Polskę) przez śmierć i zmartwychwstanie zasłużyć na niebiosa. Taka koncepcja losów bohatera miała jawnie polemiczny charakter wobec postawy Mickiewiczowskiego Konrada Wallenroda, Krasiński wyraźnie stwierdzał, że szlachetne pobudki nie mogą być usprawiedliwieniem podstępu i zdrady, ponieważ taka walka nabiera cech szatańskich, a nie Boskich. W systemie historiozoficznym tego poety Opatrzność ostatecznie zatryumfuje, dlatego konieczna jest próba cierpienia dla tych, którzy mają doświadczyć jej łaski. Irydion jest bohaterem tragicznym, postawiony wobec wyboru między rezygnacją z zadośćuczynienia swym przodkom a podjęciem nieetycznego, skazanego na niepowodzenie działania próbuje przyśpieszyć upadek znienawidzonego Rzymu, lecz zrozumie, że jest "tylko cieniem, odbitym od późnej przyszłości", i nie ma bezpośredniego wpływu na bieg zdarzeń.
- IRYDION, Męska forma imienia...
- KALISZEWSKI, Jerzy (1912-90)
- IRYDA, Pochodzenia greckiego,...