(Commentariorum de Republica emendanda...)
traktat A. Frycza Modrzewskiego napisany po łacinie, wyd. 1551, edycja kompletna w Bazylei (1554), pierwszy pol. przekł. 1577. Jedno z pierwszych dzieł publicyst. w lit. pol. zawiera myśli bliskie koncepcjom wielkiego humanisty Erazma z Rotterdamu, głosi wiarę w pierwotną dobroć ludzkiej natury. W 5 księgach autor kreśli optymistyczną wizję państwa, wyrażając równocześnie przekonanie, że możliwe jest zreformowanie ówczesnej rzeczywistości. W księdze I O obyczajach dowodzi, że złe obyczaje są wynikiem niewiedzy, a państwem rządzić mają te, "które ludzie poważni i zacni zgodnie pochwalą i które się wiążą z dobrymi ustawami"; w księdze II O prawach uświadamia niebezpieczeństwo nierównych praw i kar, uzależnionych od tego, kim jest przestępca, żąda podporządkowania prawu nie tylko szlachty, ale również i władcy; w księdze III O wojnie wyraża troskę o obronność kraju, potępia wojny zaborcze, usprawiedliwia tylko obronne, wskazując równocześnie na obowiązkowy w niej udział obywateli; w księdze IV O Kościele domaga się ograniczenia roli Kościoła w państwie, uregulowania wzajemnych stosunków, proponuje rozwiązywanie sporów teol. przez sobór z udziałem przedstawicieli chrześc. duchownych i świeckich; w księdze V O szkole widzi konieczność ingerencji państwa w proces nauczania i wychowania, by dobrze przygotować podopiecznych do wypełniania obowiązków obywatelskich, niezbędne w tym celu jest ograniczenie wpływów duchowieństwa i przeznaczenie części ich dochodów na oświatę. Modrzewski ukazywał konieczność reform i sposób ich przeprowadzenia, występował przeciw nieograniczonym przywilejom szlacheckim. Dzieło zadedykował królowi i zwolennikom programu koniecznych reform.
- O POPRAWIE RZECZYPOSPOLITEJ, De Republica emendanda...
- OPORIN, Johannes (1507-68)
- BAZYLIK Cyprian, Cyprian z Sieradza (ok.(...)