(1830-32, uzup. do 44 r.; wyd. 1839-41)
najwybitniejszy romant. cykl 25 gawęd autorstwa H. Rzewuskiego. Łączy je osoba narratora oraz wyeksponowanie 1 bohatera, ks. K. Radziwiłła Panie Kochanku, i 1 wydarzenia: konfederacji barskiej. Narrator - typowy szlachcic schyłku epoki saskiej - dorabia się majątku na dworach magnackich i w palestrze, strzeże honoru, zasady równości szlachty i hierarchii społ., gwarantującej porządek świata. Jest niechętny cudzoziemszczyźnie we wszystkich przejawach (od gry w karty po zagrożenia polit.). Ponieważ czuje, że upadek państwa zagraża stabilności stanu szlacheckiego, zdobywa się na patos w patriotycznej gawędzie o Rejtanie i nie kryje niechęci do narzuconego Polsce przez Rosję Stanisława Augusta Poniatowskiego. Ogląda znaną sobie rzeczywistość (wrażenie autentyzmu relacji), prezentuje galerię barwnych postaci. Radziwiłła przedstawia jako Sarmatę obdarzonego życiową mądrością (tuszuje jego słynne nieuctwo), jako konfederata barskiego kreuje na rycerza bez skazy, tworzy legendę barską - jedną z najważniejszych w romantyzmie. Walorem P. S. jest barwny język, oddający sposób mówienia przeciętnego szlachcica, obfitujący w dygresje. Kompozycja utworu została podporządkowana zasadzie skojarzeń. Współcześni traktowali P. S. jako dokument mimo zastrzeżeń autora, że są one stylizacją, a nie wykładnią jego poglądów. Dzieło Rzewuskiego zainicjowało rozwój gat. w lit. pol. - nawet niechętny tradycji sarmackiej J. Słowacki opublikował w poznańskim "Tygodniku Literackim" 2 gawędy o ks. Radziwille Sierotce. P. S. ukazały się anonimowo w Paryżu, a w l. 1844-45 - pod kontrolą cenzora - na ziemiach pol. Najlepszym naśladowaniem gawędy Rzewuskiego były Pamiętniki kwestarza I. Chodźki.