(1846)
powieść N. Żmichowskiej ujęta w formę spowiedzi bohatera i będąca głosem w dyskusji na temat antynomii: indywidualizm romant. a związek z losami narodu. Rozważania te stanowią oś kompozycyjną utworu, określając dwa niezależne plany zdarzeń: dyskusję grupki przyjaciół we Wstępnym obrazku i dzieje Beniamina. Pierwsza część jest portretem grona osób skupionych wokół "Przeglądu Naukowego" (m.in. K. Balińskiego, E. Dembowskiego, B. Moraczewskiej), druga natomiast prezentuje Beniamina - jednostkę wyjątkową, który za wszelką cenę dąży do zasmakowania pełni życia. Dla pięknej i samolubnej Aspazji porzuca radosny spokój rodzinnego domu, dystansuje się wobec jakichkolwiek zobowiązań moralnych czy społecznych i ostatecznie staje się życiowym bankrutem. Odwaga w rozważaniu tematów ważnych dla ówczesnych, uchylenie się od prostego dydaktyzmu, walory psychol. zapewniły powieści znaczące miejsce w dorobku pol. romantyzmu.