(1706-79)
reprezentant wczesnego oświecenia; poeta, dramaturg, teoretyk lit. Hetman wielki koronny. Koneser i zbieracz dzieł sztuki. Dużo podróżował - dłużej przebywał we Francji. Należał do konfederacji radomskiej, sprzeciwiał się równouprawnieniu dysydentów - powód porwania go i wywiezienia do Kaługi (1767). Do Polski wrócił w 1773 r. Apologeta dawnej sarmackiej Rzplitej i swobód szlacheckich (obrońca liberum veto), przeciwnik idei oświecenia, równocześnie w opozycji wobec baroku. W swojej rezydencji Podhorce założył teatr (1754) - grano tu jego tragedie (Żółkiewski) i komedie (Natręt i Dziwak). Literaturą zajmował się dorywczo - pasjonowała go polityka. Zaczynał od wierszy okolicznościowych. Najciekawsze dzieło Rz.: poemat dydaktyczny O nauce wierszopiskiej (1762) - I manifest pol. klasycyzmu, w pełni oryginalny, choć napisany pod wpływem Listu do Pizonów Horacego i Sztuki poetyckiej N. Boileau. Autor zalecał przestrzeganie zasad klasycyzmu; nawiązywał do tradycji pol. renesansu i XVII-wiecznych wzorów franc. Zasady klasyczne stosował we własnym pisarstwie, np. bohaterami tragedii hist. uczynił narodowych herosów (Żółkiewski, Władysław pod Warną - wpływy Corneille'a i Racine'a), oraz w zaprawionej dydaktyzmem liryce refleksyjnej. Pisał jasnym, zdyscyplinowanym stylem. W rozprawce O nauce krasomowskiej (1762) krytykował nienaturalny, napuszony sposób wypowiadania się, ośmieszał barokowe koncepty. Jego twórczość jest uważana za najcenniejsze osiągnięcie lit. czasów saskich.