Okres pozytywizmu to czas rozkwitu prozy - powieści oraz krótkich form epickich. Biorąc pod uwagę czas przedstawionych w utworze zdarzeń, można wyróżnić powieść współczesną i historyczną; każda z tych formuł ma swoje podtypy zależne od głównego tematu oraz zasad konstrukcji.
Intensywny rozwój prasy, na której łamach w tzw. odcinku drukowano utwory literackie, wy- dawane później (nieraz ze sporymi zmianami) jako osobne tytuły, wywarł wpływ i na sztukę powieściową. Wykształciła się tzw. powieść odcinkowa, drukowana niewielkimi partiami. Rozmiar odcinka segmentował utwór inaczej niż nakazywała to logika rozwoju fabuły. Często po prostu modny pisarz, drukowany w odcinku, zapewniał pismu finansowy byt, gdyż zapewniał prenumeratorów. Należało więc tak skomponować utwór w obrębie odcinka, aby przy- ciągał uwagę i budził ciekawość oczekiwanych dalszych zdarzeń fabularnych.
Otwieranie i zamykanie odcinka stało się szczególną sztuką, obfitującą w stopniowanie napięcia i dramatyczne zawieszenia akcji. Poetyka powieści odcinkowej obejmowała i powieść współczesną, jak Emancypantki Prusa, i historyczną, jak Sienkiewicza Ogniem i mieczem. Istotną cechą sztuki epickiej w pozytywizmie był stały wzgląd na adresata. Kierunek przemian powieści wyznaczały nurty filozoficzno-estetyczne epoki; stosował się on do wielkich dysput, np. o pracę organiczną, skutki romantyzmu, powieść historyczną czy zasady naturalizmu. Początkowo popularna i ceniona była powieść monofoniczna, opisująca i oceniająca świat zewnętrzny i zjawiska typowe. Później jednogłosowego narratora-racjonalistę zastąpiły różne punkty widzenia bohaterów, ujawniające zjawiska jednostkowe, wewnętrzne, podświadome.