Niemcy mieszkający za granicą, nie będący obywatelami Rzeszy Niemieckiej; podczas II woj. świat. w krajach okupowanych przez III Rzeszę pojęcie obejmujące obywateli tych państw wciągniętych na niem. listę narodowościową (Deutsche Volksliste z III 1941); wpisu do jednej z kategorii v. dokonywała komisja urzędowa według kryteriów narodowościowo-rasowych; grupę I przyznawano osobom przed wojną aktywnym dla niemczyzny; II - wtedy biernym, ale niemieckość deklarującym; III - mającym związki z niemieckością już tylko z racji pochodzenia (także z małżeństw narodowości mieszanych), tę grupę szczególnie licznie przyznawano Ślązakom, Kaszubom, Mazurom; grupę IV - osobom niem. pochodzenia, ale wynarodowionym (np. spolonizowanym); grupy I i II dawały obywatelstwo niem.; grupa III (po poprawce z I 1942) ograniczone obywatelstwo (auf Widerruf - do odwołania, co mogło nastąpić do 10 lat); osoby z grupą IV mogły je otrzymać osobnym nadaniem, też warunkowo na 10 lat. Mężczyzn wpisanych do grup I-III obowiązywała służba w Wehrmachcie (z upływem wojny wcielano nawet z grupy IV); rdzennym Polakom i czł. innych narodowości żadnej grupy nie przyznawano, określano ich jako będących "pod ochroną Rzeszy Niemieckiej" (Schutzangehörige des Deutschen Reiches); do przerwania akcji 1944 na niem. listę narodowościową wpisano ok. 3 mln osób; w Generalnym Gubernatorstwie o wpis ubiegano się dobrowolnie; niewątpliwie znaczny procent ludności podpisywał volkslisty ze względów materialnych, dla poprawienia sobie warunków bytowych; po wojnie początkowo traktowani jako zdrajcy, częściowo wyemigrowali do Niemiec; pozostali po 1950 zostali zrehabilitowani, jako osoby wpisane przymusowo na niem. listę narodowościową.
- volksdeutsch, osoba, która w czasie...
- volkslista, lista osób pochodzenia...
- PRZEMIESZCZENIA LUDNOŚCI NA ZIEMIACH POLSKICH 1939-50, wymuszone działaniami...