Postać historyczna, która stała się bohaterem literackim.
Rodrigo Díaz de Vivar, potomek znakomitego rodu, urodził się przypuszczalnie w Burgos w r. 1030, ożenił się z kuzynką króla Alfonsa, Jimeną (Ksymeną) Díaz de Castilla. Na skutek intryg zazdrosnych dworaków zostaje skazany na wygnanie, z wiernymi mu ludźmi prowadzi jednak dalej walkę z Maurami, by w końcu zdobyć Walencję. Pogodziwszy się z królem osiadł na stałe w Walencji i zmarł tam w 1099.
W 1110 powstał poemat epicki Pieśń o Cydzie, który znamy z transkrypcji Per Abata z XIV wieku. W Pieśni o Cydzie ta historyczna postać uległa heroizacji, została przedstawiona jako wzór rycerskich cnót i szlachcic doskonały. Cyd historyczny był zręcznym politykiem, samowolnym feudałem któremu nieobca była chciwość i zdrada.
Arabskie kroniki podają, że nie miał oporów przeciw sojuszom z mauretańskimi władcami. W Pieśni o Cydzie jest wzmianka, że w zdobyciu Walencji dopomógł mu jeden z mauretańskich władców, król Abengalwon. W niezliczonych ludowych romancach, które wywodząc się z poematu powstawały aż do XVI wieku, Cyd (z przydomkiem Campeador - czyli "wojownik") został awansowany w legendzie na głównego bohatera rekonkwisty.
W 1618 r. powstała komedia Guillena de Castro Młodzieńcze przewagi Cyda i to ona stała się źródłem dramatu Pierre’a Corneille’a Cyd (po raz pierwszy wystawionego w Paryżu na przełomie 1636/37), którego sukces przyniósł autorowi tytuł szlachecki od Ludwika XIII.
Cyd Corneille’a różni się nieco od Cyda z hiszpańskiego poematu i legend. To postać uwikłana głównie w walkę o własną godność i miłość Ksymeny, której w pojedynku zabił ojca. We francuskim dramacie jest synem Diega i narzeczonym Ximeny. Na przeszkodzie jego miłości staje jednak zatarg między Diego a Gomesem, ojcem Ximeny. Ojciec Roderyka, zazdrosny o stanowisko marszałka, które otrzymał od króla Gomes, wszczyna kłótnię, którą porywczy ojciec Ximeny kończy spoliczkowaniem Diega.
Zniewagę tę będzie musiał pomścić Roderyk. Rozdarty wewnętrznie między miłością do Ximeny a koniecznością obrony honoru rodu, wybiera to drugie. Stacza z ojcem Ximeny pojedynek, w którym ten ostatni ginie. Ximena także będzie musiała bronić honoru i wypełnić obowiązki córki, więc mimo, że kocha Roderyka udaje się do króla z prośbą o wymierzenie zemsty zabójcy swego ojca. W tym samym czasie pod bramy Sewilli, gdzie rozgrywa się akcja sztuki, docierają wrogie wojska Maurów.
Roderyk, chcąc odpokutować swój czyn, rzuca się w wir walki. Wykazuje się wielką odwagą i dokonuje niezwykłych czynów - za jego sprawą wrogie wojska zostają rozgromione, a dwaj mauretańscy królowie wzięci do niewoli. W czasie tych zajść Roderyk uzyskuje przydomek Cyd, który zostaje mu nadany przez Maurów, pełnych szacunku dla jego wojennych czynów.
Król przebacza Roderykowi i pragnie, aby to samo uczyniła Ximena. Ta jednak jest nieprzejednana i nie ulega radom Króla ani Królewny, jego córki (która jest zakochana w Roderyku i pragnie go ochronić). Powiernikiem Ximeny zostaje zakochany w niej Sankty, który odbędzie pojedynek z Roderykiem. Ten, który zwycięży, ma z woli Króla poślubić Ximenę.
Kiedy Sankty zjawia się przed Ximeną ze szpadą, ta jest pewna, że Roderyk zginął. Przeżywa rozpacz, która nie trwa jednak zbyt długo, bo oto okazuje się, że Roderyk zwyciężył i darował Sanktemu życie. Ximena oddaje swoją rękę Roderykowi, jednak przez pamięć jej ojca, Król wyznacza roczną żałobę, po której nastąpi jej ślub z Roderykiem. W tym czasie jej narzeczony uda się na ziemię Maurów, aby stoczyć nowe zwycięskie bitwy.
Publiczność polska poznała dramat Corneille’a bardzo szybko (1661) w kongenialnym przekładzie Morsztyna. Autorem autorskiej adaptacji tej sztuki jest też Stanisław Wyspiański. Warto podkreślić, że imię Cyd (hiszpańkie Cid) jest derywatem z arabskiego gdzie "sid" znaczy Pan. W świecie walczącego i żyjącego wśród Maurów hiszpańskiego rycerstwa tytułem tym po- sługiwało się wielu chrześcijańskich feudałów.