Tytułowy bohater powieści Tadeusza Dołęgi- Mostowicza Kariera Nikodema Dyzmy.
Trzydziestoparoletni mężczyzna, wywodzący się z głębokiej prowincji, któremu w młodości nie chciało się nawet skończyć gimnazjum, po I wojnie światowej wkrótce traci mizerną pracę na poczcie w rodzinnym Łyskowie. Przeniesienie się do Warszawy nic nie zmienia, przeciwnie, Dyzmie grozi nawet utrata dachu nad głową, bo rodzina jego przyjaciółki, prostytutki Mańki, nie chce trzymać dłużej u siebie bezrobotnego darmozjada. Znalazłszy przypadkiem na ulicy zaproszenie na raut organizowany dla sfer rządowych, Nikodem rezolutnie przebiera się we frak (pozostałość po krótkim okresie pracy w nocnym lokalu) i postanawia - zanim ktoś rozpozna oszusta - solidnie najeść się na przyjęciu. Kiedy jednak przy bufecie jeden z dostojników (niejaki Terkowski) przypadkiem wytrąca mu z ręki pełny talerz, rozjuszony Dyzma reaguje prostacką agresją.
Czyn ten robi z niego bohatera wieczoru: Terkowski ma wrogów, a tak brutalnie mógł się przecież zachować tylko ktoś wysoko stojący. Natychmiast zbliża się do niego bogaty dorobkiewicz Kunicki, który wietrząc w tym szansę dla siebie, zapewnia wszystkich, że Dyzma to jego stary przyjaciel, samego zaś Nikodema przekupuje ogromną sumą pieniędzy, by ten raczył zostać zarządcą jego majątku. Od tego momentu życie Dyzmy zamienia się w bajkę. Wielbi go urocza żona Kunickiego, Nina, zachwyca się nim córka Kunickiego z pierwszego małżeństwa, Kasia, nawet szwagier Kunickiego, autentyczny hrabia, Ponimirski, który od pierwszej chwili rozpoznaje chama i oszusta, wspiera go z perwersyjną rozkoszą, by w ten sposób ukarać nuworysza Kunickiego.
Dzięki powodzeniu u dam (panie Kunickie przekonują do tego silnego mężczyzny wszystkie przyjaciółki z najlepszego towarzystwa) i potwierdzeniu Ponimirskiego, że razem studiowali w Anglii, Nikodem rozpoczyna wielką karierę. Sprzedając w rozmowach poglądy i pomysły, które podsłuchał u innych, zaczyna uchodzić za wielkiego ekonomistę i niezwykle przenikliwego męża stanu.
Dawnych znajomych - również Mańki - pozbywa się w niewybredny sposób. Terkowskiego wysyła, poprzez swych nowych przyjaciół, do Pekinu, ujawnia oszustwa Kunickiego, a po uwięzieniu go zgrabnie przeprowadza unieważnienie małżeństwa Niny i sam ją (i cały majątek) poślubia. Bardzo w porę podaje się do dymisji ze stanowiska dyrektora Banku Zbożowego, co zostaje uznane za dezaprobatę dla poczynań rządu. Kiedy zaś rząd faktycznie upada, Nikodem "nadzwyczaj skromnie" nie przyjmuje ofiarowanej mu funkcji premiera, by całkowicie poświęcić się szczęściu małżeńskiemu. Prawda o panu Dyzmie ogłoszona przez Ponimirskiego zostaje przyjęta jako przejaw choroby umysłowej hrabiego. W ekranizacjach powieści rolę Dyzmy grał Adolf Dymsza (film z r. 1956) i Roman Wilhelmi (serial tv z r. 1979).