Postać z mitologii greckiej i literatury antycznej.
Syn ➞ Lajosa i Jokasty, król Teb beockich; oddzielony od rodziny w dzieciństwie, wychował się przekonany, że jest dzieckiem Polibosa, władcy Koryntu; ostrzeżony przez wyrocznię, że stanie się ojcobójcą i kazirodcą (w niektórych wersjach bez tego ostrzeżenia) postanowił nie wracać do Koryntu i udał się w stronę Teb; w podróży, w sporze o pierwszeństwo przejazdu wąską górską drogą, zabija Lajosa; Teby dręczone były w tym czasie przez Sfinksa (uskrzydlona lwica o twarzy kobiety), którą Edyp pokonał, rozwiązując zadaną przez nią zagadkę, za co nagrodzono go ręką wdowy po zamordowanym królu Lajosie - w ten sposób został władcą Teb; kres jego panowaniu przyniosło odkrycie prawdy o pochodzeniu Edypa i tożsamości nieznanego wcześniej zabójcy Lajosa; poznawszy rzeczywisty stan rzeczy, Edyp miał wyłupić sobie oczy, a następnie udać się na długą tułaczkę, której kres położyła dopiero jego śmierć w attyckim Kolonos. Przed śmiercią rozgniewany Edyp miał rzucić klątwę na własnych synów, ➞ Eteoklesa i Polinika - bezpośrednim jej następstwem był krwawy spór o władzę w Tebach.
Tragiczne losy Edypa opisywali Ajschylos (w zaginionym Edypie), Sofokles (w Edypie królu i Edypie w Kolonos), Eurypides (w Fenicjankach i zaginionym Edypie), w późniejszym okresie m.in. Cezar, Seneka (Edyp) i Stacjusz (w epickiej Tebaidzie, której akcja rozpoczyna się od klątwy rzuconej przez Edypa). Z epoki średniowiecza znany jest m.in. oparty prawdopodobnie na Tebaidzie dworski poemat Gregorius vom Steine Hartmanna von Aue (XIII wiek). W XVI wieku przekład dramatu Sofoklesa na języki nowożytne spopularyzował jego wersję dziejów Edypa - co jednak charakterystyczne, nawet Corneille mieszał wersję Sofoklesa z Eurypidesową (Edyp, 1659), zaś Racine (Tebaida, 1664) próbował ukazać szerszą panoramę dziejów Labdakidów. Do Sofoklesa sięgnął Wolter (Edyp, 1718), zaś do nich obydwu polski dramatopisarz I. Humnicki (Edyp, sztuka wystawiona 1824).
Nawiązaniem do Sofoklesa jako tragedii losu są Narzeczona z Messyny F. Schillera, Matka rodu F. Grillparzera, Edyp i Sfinks H. Hofmannsthala. W nowszej literaturze łatwo zauważyć wpływ myśli S. Freuda (który wprowadził pojęcie kompleksu Edypa - mającego cechować kilkuletnich chłopców podświadomego erotycznego przywiązania do mat- ki połączonego z wrogością wobec ojca jako rywala do uczuć matki) - przykładowo dla A. Gide’a mit o Edypie daje okazję do studiów nad skrajną endogamią całego rodu, dla H. Ghéona zaś wszelkie działania Jokasty nabierają cech tęsknoty za utraconym dzieckiem.