Postać historyczna, bohater wielu utworów literackich.
Historyczna postać, czyli Johann (lub Georg) Faust (1480-1540 lub 1541) urodził się w Konittlingen i był znanym uczonym, astrologiem, magiem i alchemikiem. Studiował na wielu uniwersytetach europejskich, m.in. w Krakowie, gdzie miał podobno zgłębiać magię. Po studiach wrócił do Niemiec, pędził żywot wędrownego szarlatana i zajmował się czarną magią, o czym świadczy napisany przez niego traktat Zmuszenie piekła. Jego barwne życie, a także tajemnicza śmierć, stały gendy, która narodziła się jeszcze za życia Fausta. Jednym z pierwszych dzieł poświęconych temu bohaterowi były anonimowe Dzieje doktora Johanna Fausta, słynnego na cały świat czarnoksiężnika i mistrza czarnej magii z 1587 roku. Historia ta była później wielokrotnie opracowywana w dziełach literackich, np. w dramacie Ch. Marlowe’a Tragiczne dzieje doktora Fausta z roku 1604. Najsłynniejszym dziełem opowiadającym losy tego niezwykłego bohatera jest dwuczęściowy dramat Faust J.W. Goethego (część 1 1808; część 2 1832).
Faust jest tutaj wybitnym uczonym, który zgłębił wszystkie dostępne człowiekowi tajniki wiedzy. Choć zdaje sobie sprawę, że zaszedł najdalej spośród wszystkich ludzi, ma świadomość, że nie posiadł prawdziwej wiedzy. Próbuje do niej dotrzeć za pomocą magii, jednak droga ta zawodzi, ponieważ zjawiający się w jego pracowni Duch odmawia współpracy z niższą od siebie istotą. Faust ma poczucie niespełnienia, boleśnie odczuwa swoją nędzę materialną i starość. Pragnie popełnić samobójstwo, jednak odciąga go się inspiracją dla le od tego śpiew chórów obwieszczających zmartwychwstanie Chrystusa. W takim momencie życia Fausta zjawia się Mefistofeles, który pragnie wygrać zakład, jaki zawarł z Bogiem (Prolog w niebie) o duszę uczonego. Podczas przechadzki do Fausta i jego sługi Wagnera dołącza Mefistofeles pod postacią czarnego pudla.
W ten sposób dostaje się do domu Fausta, gdzie przybiera ludzką postać. Uwięziony znakiem pentagramu, który znajduje się na progu pracowni, nie może opuścić tego miejsca. Usypia jednak Fausta i ucieka. Wkrótce zjawia się po raz drugi, aby namówić go do podpisania cyrografu (Mefistofeles wygra, kiedy Faust spocznie na laurach i wypowie słowa przystań w biegu!), a także - w czasie kiedy Faust się przygotowuje do podróży - przebrany za Fausta odbywa przewrotną rozmowę z Żakiem, który przyszedł poradzić się w sprawie wyboru kierunku studiów. Faust wyrusza razem z Mefistofelesem, aby zdobyć dla niego młodość, sławę, bogactwo i miłość. Na początku docierają do Lipska, gdzie w piwnicy Auerbacha w otoczeniu pijanych kompanów, Mefistofeles dokonuje czarcich sztuczek. Następnie udają się do czarownicy - Faust otrzymuje tu czarodziejską miksturę, która go odmładza. Kolejnym etapem planu Mefistofelesa jest spełnienie miłosnych pragnień Fausta, co stanie się możliwe dzięki Małgorzacie. Piękna, młoda (czternastoletnia) i niewinna Małgorzata wpada w sidła intrygi Mefistofelesa, który mami ją klejnotami (dwukrotnie podrzucając jej szkatułki z biżuterią), a także wykorzystując jej sąsiadkę Martę. Mefistofeles zaspokaja swoją namiętność, ale związek ten przynosi Małgorzacie zgubę.
Niechcący zabija ona swoją matkę (podając jej przygotowany przez Mefistofelesa napój nasenny), staje się przyczyną śmierci swego brata (który ginie w pojedynku z Faustem), a także topi swoje nieślubne dziecko. Faust razem z Mefistofelesem udaje się na sabat podczas "Nocy Walpurgi", który odbywa się w Górach Harcu, tu wśród wielu niesamowitych postaci widzi zjawę dziewczyny z pręgą na szyi. Wkrótce okazuje się, że to widmo Małgorzaty, która jest w więzieniu i ma zostać powieszona. Faust z pomocą Mefistofelesa dostaje się do więzienia, aby uratować Małgorzatę. Zrozpaczona, złamana wyrzutami sumienia i bliska szaleństwu Małgorzata odrzuca pomoc: przed boski się oddaję sąd. Faust musi ratować się ucieczką. Kiedy odchodzi słyszy głosy, jeden z nich mówi, że Małgorzata zbawiona jest! W drugiej części tragedii Faust wraz z Mefistofelesem kontynuuje swoją wędrówkę.
Mefistofeles przywołuje dla niego z Hadesu najpiękniejszą kobietę świata, Helenę Trojańską, wkrótce jednak Faust traci ją. Zawiedziony w miłości, postanawia poświęcić się pracy na rzecz innych ludzi. Przy pomocy Mefistofelesa zamierza osuszyć wielką połać nadmorskiej depresji, by zbudować w tym miejscu idealne społeczeństwo. Ale i to dążenie pozostaje niezrealizowane, ponieważ Fausta dręczą lęki z przeszłości (w postaci upersonifikowanej Troski), które sprowadzają na niego kalectwo - utratę wzroku. Paradoksalnie jednak to właśnie tę chwilę będzie chciał zatrzymać Faust, ponieważ osiągnie poczucie spełnienia w życiu. Kiedy zawoła chwilo trwaj!, Mefistofeles, zgodnie z cyrografem, poczuje się wygranym. A jednak nie uda mu się pochwycić duszy Fausta, ponieważ po stronie doktora stanie Bóg, wysyłając swe anioły i obwieszczając, że Faust będzie zbawiony, ponieważ kto wiecznie dążąc się trudzi, tego możemy wybawić.
Postać Fausta pojawiała się także w wielu późniejszych utworach literackich, m.in. w tragedii Ch.D. Grabbego Don Juan i Faust, dramacie M. de Ghelderode Śmierć doktora Fausta i powieści T. Manna Doktor Faustus.