Bohaterka komedii Uczone białogłowy Moliera.
Żona zamożnego paryskiego mieszczanina Chryzala, matka dwóch dorosłych córek, Armandy i Henryki. W jej domu panuje kult nauki, literatury i równouprawnienia kobiet. Przekonania te często manifestuje zbyt gorliwie i fanatycznie, co czyni ją postacią komiczną, jak np. w scenie, gdy wyrzuca służącą z domu za to, że ta... robi błędy językowe i posługuje się gwarą. Poglądy Filaminty podzielają starsza córka Armanda i szwagierka Beliza. Natomiast jej mąż oraz młodsza córka Henryka zachowują dystans wobec filozoficznych zapędów matki.
Henryka nie zamierza poświęcać się nauce, lecz pragnie wyjść za mąż i wieść szczęśliwe życie u boku Klitandera. Zamysłom tym sprzyja ojciec oraz jego brat Aryst. Na nieszczęście dla młodych, do całej sprawy mieszają się "sawantki". Beliza, nieco zbzikowana stara panna, jest przekonana, że Klitander zakochał się w niej, a zaloty do Henryki są jedynie przykrywką dla "prawdziwego" uczucia. Armanda, która wcześniej odtrąciła zaloty Klitandera, teraz zaczyna żałować straty i czuje zazdrość. Filaminta natomiast postanawia wydać Henrykę za Trysotyna, nudnego i niezbyt utalentowanego pisarza, który większą część swoich wierszy "pożycza" od autorów starożytnych. Zaślepiona FiLaminta wierzy jednak w talent i uczciwość Trysotyna, czym daje dowód swojej naiwności. Sytuacja wydaje się beznadziejna, tym bardziej że Chryzal jest pantoflarzem, który nie potrafi przeciwstawić się swojej żonie. Wszystko przybierze jednak dobry obrót, gdy sprawy weźmie w swoje ręce Aryst.
Przysyła on fikcyjne listy, które dowodzą bankructwa Chryzala, co pozwala zdemaskować prawdziwe intencje Trysotyna - ten wycofuje się kiedy okazuje się, że panna nie ma majątku. Klitander i Henryka mogą pobrać się bez przeszkód. Filaminta uznaje swój błąd i jest przekonana, że zarówno jej starsza córka, jak i młodsza będą szczęśliwe. Armanda znajdzie oparcie w filozofii, a Henryka w małżeństwie. Zakończenie sztuki przesądza o tym, że Filaminta jest postacią, w której przeważają cechy pozytywne: stoicyzm, idealizm oraz umiejętność uczenia się na własnych błędach.