Jeden z bohaterów powieści Fiodora Dostojewskiego Bracia Karamazow.
Dwudziestoletni, najmłodszy z synów ➞ Fiodora Karamazowa. Najbardziej - choć głównie zewnętrznie - przypominający matkę, doprowadzoną przez nieludzkie traktowanie ze strony męża do choroby psychicznej i śmierci. Wrażliwy, niewinny i od dziecka pobożny chłopczyk został w wieku czterech lat wzięty (wraz z bratem ➞ Iwanem) na wychowa- nie przez przybraną babkę. Jeszcze przed ukończeniem gimnazjum wstępu- je do monastyru, głównie pod wpływem starca ➞ Zosimy.
Głęboka wiara w Chrystusa i miłość bliźnich, w których zawsze dostrzega zagubione dobro, nie wystarczają jednak, by uniknąć żałosnych i haniebnych wydarzeń związanych ze sporami jego braci, Dymitra i Iwana, z łajdackim ojcem. Iwan zresztą szuka porozumienia z młodszym bratem, którego nie widział od dziewięciu lat, sam Aleksy zaś zbliża się do Dymitra, odkrywając wewnętrzne zalety jego niefortunnej ukochanej, ➞ Gruszeńki. Głęboko wierzący, ale pełen życia młodzieniec szuka w monastyrze Boga i wewnętrznej harmonii, jednak niespodziewanie jego przewodnik duchowy, starzec Zosima, nakazuje mu (na łożu śmierci) opuścić klasztor, by w prawdziwym, nieprzewidywalnym życiu świeckim podążał za swym powołaniem. Mimo niepokoju Alosza poddaje się temu nakazowi. Wkrótce staje przed rodzinną tragedią - ojciec zostaje zamordowany, najstarszy brat jest oskarżony o zbrodnię, drugi brat zapada na zapalenie mózgu w konsekwencji dramatycznych napięć.
Choć Aleksy ani ojcu nie groził śmiercią (jak Dymitr), ani mu jej nie życzył (jak Iwan), wcale nie czuje się zwolniony z odpowiedzialności za toczące się wydarzenia. Być może dopiero teraz rozumie wagę słów Zosimy, że nakazu miłości nie realizuje się w sztucznym świecie monastyru. Po przegranym procesie próbuje zorganizować Mitii ucieczkę. Po raz ostatni spotykamy Aloszę w epilogu powieści, której tworzenie przerwała Dostojewskiemu nagła śmierć. Nie wiadomo, czy ucieczka Dymitra dojdzie do skutku, ani czym skończy się choroba Iwana. Sam Aleksy żyje zwyczajnym życiem człowieka świeckiego, ale całą energię poświęca potrzebującym go okolicznym chłopcom, potrzebującym serdecznej i mądrej opieki. W amerykańskiej ekranizacji powieści (reż. Richard Brooks, 1958 r.) rolę Aloszy kreował William Shatner, w późniejszym o 10 lat filmie rosyjskim Iwana Pyriewa - Andriej Miagkow.