Bohater powieści historycznej Potop Henryka Sienkiewicza, należącej do cyklu powieściowego zwanego Trylogią.
Chorąży orszański, syn miecznika, przyjaciela Herakliusza Billewicza. W styczniu 1655 roku przybywa na Żmudź. W spadku po Herakliuszu Billewiczu przejmuje wioskę Lubicz i w Wodoktach poznaję Aleksandrę ➞ Billewiczównę (Oleńkę), którą zgodnie z testamentem Billewicza powinien poślubić. Oboje zakochują się w sobie. Po powrocie do Lubicza urządza pijatykę, w czasie której wraz z towarzyszami strzela do trofeów myśliwskich i portretów przodków rodu Billewiczów. Po zajściu prosi czeladź o zachowanie milczenia. Podczas kuligu do posiadłości Billewiczów w Mitrunach, otrzymawszy od Soroki wiadomość o udziale żołnierzy, którymi dowodzi, w zamieszkach w Upicie, żegna Oleńkę i wyjeżdża. Wreszcie, w odwecie za zabicie towarzyszy, wybitych przez Butrymów w trakcie awantury w karczmie, pali Wołmontowicze i wobec przewagi liczebnej przeciwników - szlachty laudańskiej - ratuje się ucieczką.
Osaczony, traci konia i znajduje schronienie w domu Oleńki, w Wodoktach. Po zażegnaniu niebezpieczeństwa dziewczyna, oburzona jego postępowaniem, zrywa zaręczyny. Z obawy przed odpowiedzialnością Kmicic ukrywa się. W liście prosi Oleńkę o wybaczenie, niedługo potem jednak wraca do Wodoktów i porywa dziewczynę do Lubicza. Zostaje ranny w pojedynku z Michałem Wołodyjowskim. Po dojściu do siebie bierze udział w wojnie polsko-szwedzkiej. Początkowo odda- je się pod komendę hetmana litewskiego Janusza Radziwiłła, któremu ślubuje wierność. Po opowiedzeniu się Radziwiłła po stronie Szwecji zostaje rzecznikiem jego polityki - rozbija oddziały królewskie, występujące przeciw zdrajcy i bierze do niewoli buntowników, m.in. Skrzetuskiego, Zagłobę i Wołodyjowskiego. Wymusza na Radziwille zmianę wyroku na oficerach-buntownikach: z kary śmierci na karę więzienia w Birżach.
Nie wie jednak o zdradzie hetmana - o liście do dowódców birżańskich nakazującym rozstrzelanie więźniów. Podczas wyprawy po Oleńkę, która z woli Radziwiłła ma stawić się w Kiejdanach, zostaje wzięty do niewoli przez Wołodyjowskiego i jako zdrajca skazany na rozstrzelanie. Uchodzi z życiem dzięki listom hetmańskim, odnalezionym w jego sakwie, których treść nawiązuje do historii aresztowania i ucieczki oficerów w drodze do Birż. Mimo rozczarowania postawą Radziwiłła wraca do Kiejdan. Po sprzeczce z księciem prosi o zgodę na udział w misji wojskowej i możliwość opuszczenia jego majątku. Niedługo potem udaje się z listami do Bogusława Radziwiłła, który przebywa na Podlasiu. Podczas podróży obserwuje skutki zawieruchy wojennej, wreszcie w Pilwiszkach nad Szeszupą natyka się na księcia Bogusława. Dzięki jego szczerości dowiaduje się o planach Radziwiłłów, paktujących ze Szwedami. Wstrząśnięty ich postawą postanawia przejść na stronę konfederatów i porwać Bogusława. Próba kończy się jednak niepowodzeniem - Radziwiłł rani porywacza i ucieka.
Kmicic trafia do chaty Kiemliczów, ukrytej w lesie. Przyjmuje nazwisko Babinicz i pisze dwa listy: do Janusza Radziwiłła, w którym wypowiada zdrajcy służbę, oraz do Wołodyjowskiego z ostrzeżeniem przed Bogusławem. Uratowawszy z opresji starostę Łuszczewskiego, oblegane- go przez wojska szwedzkie, postanawia udać się do Częstochowy. W karczmie w Kruszynie dowiaduje się o przygotowaniach Szwedów do szturmu na klasztor jasnogórski. Przybywszy na miejsce, zgłasza się do ojców paulinów, przekonuje ich przeora, Augusty na Kordeckiego do umocnienia fortyfikacji klasztornych i odbywa spowiedź świętą. Uczestniczy w obronie klasztoru. W czasie walki podejmuje się m.in. dowodzenia wyprawą przedsięwziętą w celu zagwożdżenia armat szwedzkich. Podczas wysadzania kolubryny zostaje ranny i wzięty do niewoli.
Trafia w ręce Kuklinowskiego i zostaje poddany torturom - przywiązany do belki w stodole jest przez oprawcę przypiekany. Zostaje uratowany przez ➞ Kiemliczów. Mści się na Kuklinowskim i uchodzi na Śląsk. W Głogówku zaciąga się na służbę u króla Jana Kazimierza. Ranny w starciu ze Szwedami, nastającymi na Jana Kazimierza w wąwozie górskim, wyjawia królowi prawdę o sobie i otrzymuje jego przebaczenie. We Lwowie jedna się z Wołodyjowskim i jego przyjaciółmi. Z rozkazu króla obejmuje dowództwo nad czambułem tatarskim i wyrusza na Podlasie. Udaremnia próbę porwania Anusi Borzobohatej-Krasieńskiej przez Sobiepana Zamoyskiego. Niedługo potem uczestniczy w układach między Bogusławem Radziwiłłem a Sapiehą. W zamian za uwolnienie wachmistrza Soroki ofiaruje Bogusławowi siebie.
Bogusław upokarza Kmicica i każe wbić Sorokę na pal. Do przerwania egzekucji dochodzi dopiero na skutek przemowy Kmicica podburzającej żołnierzy do buntu. Walczy m.in. w Warszawie. W bitwie pod Prostkami zwycięża i bierze do niewoli Bogusława. Obawiając się o życie Oleńki, odstępuje jednak od zemsty i przekazuje więźnia hetmanowi. W 1657 roku, ranny podczas bitwy pod Magierowem, dostępuje łaski rehabilitacji - w kościele w Upicie, wobec szlachty laudańskiej i w obecności Oleńki Billewiczówny, zostaje odczytany list króla Jana Kazimierza, wyliczający zasługi Kmicica-Babinicza dla Rzeczypospolitej. Oleńka i Kmicic godzą się. Po ślubie osiadają w Wodoktach. Za zasługi wojenne Kmicic otrzymuje od króla tytuł starosty upickiego. W ekranizacji Potopu w reżyserii Jerzego Hoffmana (1974) w roli Kmicica wystąpił Daniel Olbrychski.