Reklama

​Knecht Józef

Główny bohater ostatniej powieści Herman- na Hessego Gra szklanych paciorków.

Gra szklanych paciorków stanowi syntezę twórczości Hessego - podjęte we  wcześniejszych powieściach (DemianSiddharthaPodróż na Wschód) wątki splatają się w odległej przyszłości (akcja rozgrywa się w XXII w.) w mistycznym zakonie, w położonej w Europie krainie erudytów zwanej Kastalią. Trzydziestopięcioletni Józef Knecht (zarówno jego pochodzenie, jak i okoliczności śmierci nie są znane) jest syntezą bohaterów wcześniejszych utworów autora - znajdziemy w nim pierwiastki postaci Camenzinda, Kuhna, Giebenratha, Sinclaira, Siddharty i Złotoustego. Dzieciństwo upłynęło mu na prowincji w Berolfingen, na nauce. Szkolny wizytator, zauważywszy jego wybitne zdolności, zwłaszcza talent muzyczny, wysyła dwunastoletniego Knechta na studia muzyczne do Waldzell (łac. Cella Silvestris). 

Reklama

Tam poznaje Plinia Designioriego i Fritza Tegulariusa. W długich rozmowach przyjaciele rozważają różne modele życia, konfrontują świat rozumu i świat ducha. Knecht zdobywa kolejne stopnie wtajemniczenia, pogłębia swą wiedzę, m.in. muzykologiczną, filologiczną i filozoficzną. Podczas pobytu w Bambusowym Gaju Starszy Brat wprowadza go w tajniki kultury Wschodu. Doskonali znajomość sinoLogii i poznaje wschodnie religie, m.in. buddyzm. Medytując, Knecht po raz pierwszy doznaje mistycznego przeżycia, które nazywa "przebudzeniem". 

Ów stan osiągnie jeszcze wielokrotnie, a powie o nim, że: W trakcie tego (...) przebudzenia zauważyłem, że naprawdę istnieją takie stopnie i światy, a wraz z zakończeniem każdego z nich pojawia się pragnienie śmierci przed przejściem  do  następnego świata, przebudzeniem się i nowym początkiem. Knecht zostaje przyjęty w szeregi braci zakonu gry szklanych paciorków. Gra ta łączy w sobie trzy pierwiastki: wiedzę, kult piękna, medytację. Jej uczestnik musi dysponować następującymi instrumentami: rozległą wiedzą, doskonałą pamięcią i zdolnością kombinatorycznego myślenia. Grę można rozpocząć np. od jakiegoś tematu muzycznego lub wybranej frazy traktatu filozoficznego i rozwinąć go w idee, których wartość zależała od zamiarów i umiejętności gracza. Mistrzem był ten, kto rozwinął początkowy temat w nieskończoną liczbę powiązań. 

Po każdym ruchu w grze następował okres cichej medytacji, by gracze powoli przyswajali sobie pochodzenie i znaczenie symboli. Według Knechta: Gra, jak ją rozumiem, obejmuje gracza pod koniec medytacji  w  ten  sam sposób co płaszczyzna kuli obejmująca jej środek i pozostawia  go  z  uczuciem  przejścia od  przypadkowego  i  chaotycznego świata ku światu symetrii i harmonii. Jej celem było stworzenie wysublimowanej uniwersalnej wiedzy, syntezy łączącej analizę i intuicję, naukę i sztukę. Po pewnym czasie mistrz gry, Tomasz von der Trave, powierza Józefowi misję. Józef wyrusza więc do Mariafels, do klasztoru benedyktynów, gdzie zaprzyjaźnia się z ojcem Jakubem (prototypem tej postaci jest wybitny szwajcarski historyk sztuki i filozof Jacob Burckhardt, z którym Hesse zetknął się w latach 90. XIX w. w Bazylei), kronikarzem opactwa. Dzięki Jakubowi poznaje historyczną istotę świata, którą pomijają kastalijscy mistycy, skoncentrowani głównie na kultywowaniu wartości duchowych i kulturalnych. Po dwóch latach wezwany listem magistra ludi wraca do Waldzell, by przejąć zaszczytną godność mistrza gry. 

Jako Józef III włada całym kastalijskim zakonem. Przez lata pobytu w zakonie Józef zadaje sobie pytanie, czy Kastalia jako enklawa wiedzy i wartości duchowych może prze- trwać  w  świecie  dalekim  od umiłowania piękna i nauki. Zdaje  sobie  sprawę, że w hermetycznej Kastalii brakuje postępu i zmian. Jest świadomy również kresu możliwości własnego rozwoju. Postanawia więc odejść i znaleźć prawdziwe wyzwanie. Poświęca się kształceniu Tito, syna Plinia Designiego. Opuszczając Kastalię, czuje, że znowu wszystko było całkowicie nowe, tajemnicze i obiecujące: wszystko  pojawiało się w innym świetle, a większość była całkowicie nowa. Zdaje się, że wieki musiały upłynąć od chwili, w której świat wyglądał tak pięknie, niewinnie i bezpiecznie. Niczym lekarstwo, wypełniła go radość z wolności i niezależności. 

Przypomniał sobie, jak dawno temu odczuwał to cudne wrażenie, tę piękną i czarującą  iluzję! Razem z Tito wybierają się na wędrówkę; podczas kąpieli w jeziorze Józef tonie. Tito, w poczuciu odpowiedzialności za śmierć nauczyciela uznał, że to poczucie winy zmieni całe jego życie. Józef pozostawił po sobie utwory poetyckie i rozprawy filozoficzne. Napisane rzekomo przez Knechta trzy opowieści o różnych jego wcieleniach zostały przez autora za- mieszczone w ostatniej części książki. Za każdym razem bohater opowieści realizuje wyidealizowany duchowy cel, stając się jednocześnie niewolnikiem swych marzeń. Wszystko jest złudzeniem, snem, ulotną grą, pewnym doświadczeniem duchowym, które od czasu do czasu przeżywał, a  które   nazywał  »przebudzeniem«Gra szklanych paciorków  ukazała   się w 1943 r. w Szwajcarii. Niektórzy krytycy uznają Doktora Faustusa Thomasa Manna za polemikę z powieścią Hessego.   

Encyklopedia Internautica
Reklama
Reklama
Reklama