Postać historyczna, bohaterka szeregu utworów literackich, m.in. dramatów Friedricha Schillera i Juliusza Słowackiego, tragedii Algernona Swinbourne’a oraz powieści Stefana Zweiga - wszystkie zatytułowane Maria Stuart.
Maria Stuart (1542-87) została królową Szkotów zaledwie kilka dni po urodzeniu. Henryk VIII planował jej małżeństwo ze swym synem Edwardem i zażądał, aby dziewczynkę oddano na wychowanie do Anglii. W odpowiedzi Szkoci w 1548 r. wywieźli królową do Francji, gdzie wychowywana była na dworze Henryka II i gdzie 10 lat później poślubiła następcę tronu Francji, Franciszka I.
Natychmiast po śmierci Marii Tudor jej teść, Henryk II, proklamował Marię królową Anglii, Irlandii i Szkocji (na wyspach jednak rządziła Elżbieta I, uważana przez katolików za dziecko nieślubne, nie posiadające żadnych praw do tronu). Po śmierci Henryka II (1559), Maria Stuart została królową Francji, ale jej panowanie zakończyło się po kilkunastu miesiącach wraz z przedwczesną śmiercią męża. W 1561 r. 19-letnia Maria Stuart powróciła do Szkocji, w której parlament rok wcześniej zniósł władzę papieską i uznał kalwińską odmianę protestantyzmu za religię państwową oraz gdzie za trzykrotne uczestnictwo w mszy groziła kara śmierci.
Chociaż wkrótce ujęła większość lordów swoim wdziękiem i łagodnością, nie dorastała zupełnie do sytuacji w kraju. W 1565 r. poślubiła swego kuzyna, lorda Darnley, który sam posiadając prawa do tronu Anglii wzmacniał jej szanse na koronę angielską. Wkrótce jednak okazało się, że Darnley nie nadaje się współrządzenia krajem. Rozpieszczony i nieudolny, wywyższający się nad innych, obrażał lordów szkockich i spędzał czas na zabawach i pijatyce. Kiedy Maria odmówiła mu oficjalnej koronacji, kompani Darnleya zaczęli wzbudzać w nim podejrzenia, że królowa zdradza go z jej osobistym sekretarzem, Włochem, Dawidem Rizzio.
9 marca 1566 Dawid został zamordowany na oczach ciężarnej Marii, a Darnley i jego wspólnicy objęli rządy. Maria wkrótce przeciągnęła męża na swoją stronę i odzyskała władzę, a 19 czerwca 1566 powiła syna, Jakuba, który w przyszłości miał zostać pierwszym królem Anglii z dynastii Stuartów. Narodziny syna jedynie pozornie poprawiły stosunki między małżonkami, a Maria zaczęła coraz bardziej polegać na radach gburowatego, ale męskiego i władczego hrabiego Bothwell.
Kiedy 10 lutego 1567 r. dom, w którym spał Darnley, wyleciał w powietrze, opinia publiczna oskarżyła o morderstwo właśnie Bothwella. Kiedy zaś trzy miesiące później, 15 maja 1567, Maria wyszła za niego za mąż, Szkoci zbuntowali się, zmuszając Marię (24 lipca 1567) do zrzeczenia się tronu na rzecz jednorocznego synka, Jakuba. Ona sama 2 maja 1568 uciekła do Anglii, by prosić o pomoc, lecz Elżbieta, ulegając doradcom i parlamentowi, uwięziła ją.
Maria pozostawała w odosobnieniu przez 19 lat, stając się nadzieją katolików niezadowolonych z rządów Elżbiety, aż wreszcie w 1587 r. została oskarżona o spisek na życie Elżbiety i skazana na śmierć. Została ścięta 8 lutego 1587 r. Jako bohaterka literacka często kreowana na osobę szlachetną i niewinną, skonfrontowaną z immoralizmem życia politycznego albo (jak u Słowackiego) na nie potrafiącą przerwać łańcucha zbrodni, w jakie została wmieszana.