Postać z "Fausta" Johanna Wolfganga Goethego.
Imię najważniejszego z siedmiu władców piekieł nazywanego czasami samym Szatanem lub jego sługą wyprowadza się albo z hebrajskiego (mefir = niszczyciel, tofel = kłamca lub też mephistoph - niszczyciel dobra) albo z greki (mephostophiles - duch ciemności, nielubiący światła). W teologii uważany za niszczycielską siłę, która wyodrębnia się z Jedni, zyskując formę i osobowość. W prologu dzieła Goethego Mefisto toczy spór z Bogiem, zakładając się z nim, że doprowadzi do potępienia Fausta. Zjawia się następnie w postaci czarnego pudla i towarzyszy przechadzającemu się Faustowi do drzwi jego alchemicznej pracowni.
Pod wpływem magicznych zaklęć Fausta przeistacza się w wędrownego scholara i wyznaje magowi kim jest (negatywnym, czyniącym zło, duchem ciemności). Usypia Fausta, po czym przybywa znów do jego pracowni w pysznym, barwnym stroju i proponuje kontrakt: odmłodzi go i będzie spełniał wszystkie jego pragnienia, w zamian zyska prawo do jego duszy w momencie, gdy Faust zapragnie zatrzymać na zawsze chwilę swego największego szczęścia. Kontrakt zostaje przyjęty, a Mefisto zaprowadza Fausta do szynku Piwnica Auerbacha w Lipsku i tam, wraz z innymi gośćmi, oczarowuje go magicznymi sztuczkami.
Mefisto spełnia też pierwszy warunek umowy: odmładza Fausta za pomocą eliksiru sporządzonego przez czarownicę i zwraca pożądanie uczonego w stronę Małgorzaty, kilkunastoletniej, naiwnej i szlachetnej dziewczyny. Ułatwia Faustowi spotkania z nią, a także zdobywa bogate prezenty, którymi Faustowi udaje się omamić pannę. Doprowadza też podstępnie do nocnej wizyty Fausta w pokoju Małgorzaty, która otrzymawszy od ukochanego napój nasenny, podaje go matce, by nikt nie przeszkadzał w schadzce (jak się później okaże - napój zabija kobietę).
Siłą diabelską pomaga Faustowi w pojedynku z bratem pohańbionej dziewczyny, Walentym, doprowadzając do jego śmierci. Opanowuje także myśli Małgorzaty, która po urodzeniu dziecka Fausta, zabija je szpilką do włosów. Małgorzata popada w obłęd, a za swoje czyny zostaje skazana na śmierć przez powieszenie. W drugiej części dzieła Mefisto pomaga nadal swemu "kontrahentowi": najbardziej spektakularnym dowodem tego wsparcia jest sprowadzenie z piekieł Heleny Trojańskiej, uosabiającej "wieczną kobiecość" - z nią Faust wiąże swoje dalsze losy.
Umożliwia także Faustowi objęcie władzy nad wydartą morzu krainą: ostateczna rozgrywka Mefistofelesa ze skrupułami podopiecznego dokonuje się wtedy, gdy diabeł uśmierca staruszków, Filomena i Baucis, którzy nie chcą oddać swojej własności nowemu władcy. Dowiedziawszy się o tym zdarzeniu Faust zostaje oślepiony: Mefisto nakazuje Lemurom kopać mogiłę dla niewidomego uczonego, który nie wie, że odgłos łopat to nie dowód, iż rozpoczęła się budowa tam, mających zapewnić bezpieczeństwo i dobrobyt jego poddanym. Czując się spełnionym, wypowiada formułę zatrzymującą czas (Trwaj chwilo, jesteś piękna) i tym samym skazującą jego duszę na wieczne potępienie.
Jednak Mefisto nie wygra: chór aniołów unosi Fausta ku niebiosom, do których zostanie wprowadzony jako Doktor Marianus. Postać Mefistofelesa (Mefista) pojawiła się w utworach stanowiących inspirację dla Goethego, m.in. w Historii Doktora Fausta, czarownika i mistrza czarnej magii Johanna Spiessa (1587) oraz Tragicznej historii Doktora Fausta Christophera Marlowe’a (1604). Odnajdziemy go w tekstach współczesnych Goethemu (Życie, czyny i podróż Fausta do piekieł F.M. Klingera, 1793) oraz nawiązujących do arcydramatu mistrza z Weimaru, m.in. w powieści Klausa Manna (1936), operach Hectora Berlioza (Potępienie Fausta, 1846) i Alessandra Boito (Mefistofeles, 1868).
Niekiedy Mefistofeles zjawia się nie jako konkretna postać, ale jako demoniczna siła sprawcza, sprowadzająca zło i destrukcję (tak jest w Mistrzu i Małgorzacie Michaiła Bułhakowa, gdzie cechy Mefistofelesa ma diabeł Woland, a także w filmie Istvana Szabó, zrealizowanym na podstawie powieści K. Manna, 1981). W filmowej wersji dramatu rolę Mefistofelesa grał m.in. Emil Jannings, (reż. Friedrich Murnau, 1926 r.)