Postać historyczna; bohater zbiorów opowieści Rudolfa Ericka Raspe (Opowieści barona Münchhausena...) i Gotfryda A. Bürgera (Cudowne podróże barona von Münchhausena) i dramatu Prawdomówny kłamca Grigorija Gorina.
Baron von Münchhausen (1720-97), oficer wojsk pruskich, najemny żołnierz armii rosyjskiej, (uczestnik kampanii tureckiej), podróżnik i awanturnik. Dwukrotnie żonaty: pierwszy raz w 1744 r. poślubił Jacobine von Dunten, córkę swojego bliskiego przyjaciela Georga Gustava, sędziego ryskiego, a po jej śmierci w 1794 r. - młodszą od siebie o 54 lata Bernhardine von Brünn, z którą pozostałe trzy lata życia spędził na burzliwych i kosztownych walkach o rozwód.
Z pierwszą żoną w 1752 r. osiadł w rodzinnym Bodenwerder pod Hanowerem, gdzie latem do specjalnie zbudowanego pawilonu zapraszał przyjaciół i bawił ich najbardziej wymyślnymi historyjkami. Te spotkania cieszyły się wielką popularnością, Münchhausen w konstruowaniu własnych gawęd posiłkował się powszechnie znanymi podręcznikami dla wesołków.
Jego niesamowite opowieści pełne są też elementów czerpanych z przekazów i baśni ludowych, np. w przygodach morskich wyraźnie widać wpływy żeglarskiej baśni o sześciu zuchach, którzy zwiedzili świat.
Do najsłynniejszych opowieści dzielnego barona należą: o lataniu na kuli armatniej, wyciąganiu siebie samego z bagna za włosy, wyprawie na Księżyc po łodydze fasoli, pokonaniu groźnego wilka w ten sposób, że włożywszy mu rękę do trzewi, wywrócił jego skórę na nice. Świta barona obdarzona jest nadprzyrodzonymi cechami: jego szybkobiegacz potrafi w godzinę przejść drogę ze Stambułu do Wiednia i z powrotem, jego siłacz jest tak mocny, że potrafił na grzbiecie unieść wszystkie klejnoty ze skarbca sułtana, a jego wiatromistrz podmuchem z jednej dziurki w nosie zawraca całą flotę sułtana do portu, a powietrzem z drugiej powoduje, że zaledwie w kilka godzin okręt Münchhausena cumuje we włoskim porcie.
Legendę barona zwanego Łżybaronem rozsławił jego przyjaciel Rudolf Erich Raspe, wydając najpierw anonimowo w Niemczech (1785) rok później w Anglii (Oksford, 1786) zbiór Opowieści barona Münchhausena o jego cudownych podróżach i kampaniach w Rosji. Angielskim przekładem zainteresował się Gotfryd Bürger - opracował na nowo historyjki barona, dodając elementy znane mu z przekazów ludowych, i opublikował pt. Cudowne podróże na lądzie i morzu, kampanie i wesołe przygody barona Münchhausena w 1786 r. W XIX w. do przekładu na język francuski (dokonał go Teofil Gautier) ilustracje wykonał Gustaw Doré.
Gorin w swoim dramacie przedstawia barona jako człowieka z fantazją, marzyciela wizjonera i optymistycznie nastawionego do życia. Postawa Münchhausena spotyka się z niezrozumieniem sąsiadów, hanowerskich mieszczan, ograniczonych i sztywnych ludzi, pozbawionych poczucia humoru i wyobraźni, więc bohater Gorina usuwa się w cień.
Wielokrotnie twórcy filmowi sięgali po przygody szalonego barona: w 1911 r. zrealizowano o nim pierwszy, niemy jeszcze film (reż. Georges Mélies). Najbardziej popularna adaptacja to Przygody Münchhausena (reż. Karel Zeman, 1962; jako baron Miloš Kopecký). W ekranizacji 1988 r. (reż. Terry Gilliam) główną rolę zagrał John Neville, a towarzyszyli mu m.in. Robin Williams i Uma Thurman.