Główny bohater powieści Stefana Żeromskiego Popioły.
Młody szlachcic, syn cześnika z majątku Tarniny, nieskory do nauki, porywczy, lekkomyślny, żądny ryzykownych przygód, niezwykle silny, odważny. Z powodu brawurowej nocnej wyprawy z Krzysztofem ➞ Cedrą oraz pobicia szkolnego pedla Olbromski zostaje usunięty z sandomierskiego gimnazjum. Przez pewien czas mieszka z ojcem.
W tym czasie mocno kocha się w pięknej Helenie z pobliskich Dersławic. Podczas nocnego powrotu od ukochanej zostaje zaatakowany przez stado wilków. Ranny ledwo uchodzi z życiem, traci jednak ukochaną klacz ojca - Baśkę. Przygodę tę Rafał przypłaca ciężką chorobą. Po wyzdrowieniu rozzłoszczony ojciec wyrzuca go z domu.
Rafał udaje się do majątku brata Piotra - również skłóconego z apodyktycznym ojcem. W Wygnance mieszka aż do śmierci brata, później osiedla się u księcia Gintułta w Grudnie. Tu poznaje przepiękną, niezwykle dumną, młodą siostrę arystokraty - Elżbietę ➞ Gintułtównę, w której się zakochuje. Podczas pobytu u księcia Gintułta Rafał próbuje kontynuować edukację, większość czasu zajmują mu jednak bale i gra w karty. Po pewnym czasie wraca do rodzinnego domu, gdzie przez kilka kolejnych lat zajmuje się gospodarstwem.
Znudzony prowincjonalną atmosferą wyjeżdża do Warszawy i zostaje osobistym sekretarzem księcia Gintułta. Nocami wiedzie hulaszcze życie w gronie złotej młodzieży z Pałacu pod Blachą. Dzięki protekcji pracodawcy (członka wolnomularstwa) zostaje przyjęty do loży masońskiej. Podczas jednego z zebrań masońskich spotyka dawną miłość - Helenę z Dersławic, obecnie Helenę de With, żonę mistrza loży. Dawne uczucie odżywa. Ukochani wyjeżdżają w góry i spędzają tam upojne dni. Sielankę przerywa jednak napaść tatrzańskich zbójników. W czasie napadu Helena zostaje zgwałcona. Zhańbiona popełnia samobójstwo, skacząc w przepaść. Po tej tragedii Rafał przez rok przebywa w austriackim więzieniu.
Po jego opuszczeniu wyrusza do Krakowa, po drodze spotyka jednak Krzysztofa Cedrę. Młodzieńcy postanawiają zaciągnąć się do wojska. Po wielu perypetiach, potyczkach z Austriakami i Prusakami dostają się do oddziałów polskich. Podczas walki z Austriakami pod Nadarzynem Rafał zostaje ranny. Do zdrowia dochodzi w Opaczy. Później bierze udział w bitwie pod Raszynem, gdzie jest naocznym świadkiem brawurowego ataku piechoty pod wodzą księcia Józefa Poniatowskiego.
Wkrótce uczestniczy w bitwie o Sandomierz. Po zakończeniu wojny 1809 roku w spadku po zamordowanym przez Austriaków wuju otrzymuje majątek w Wyrwach. Osiedla się w nim, gospodaruje i buduje dom. Latem 1812 roku za namową Krzysztofa Cedry wyrusza na wojnę Napoleona z Rosją. W ekranizacji powieści (reż. Andrzej Wajda, 1965) rolę Rafała odtwarzał Daniel Olbrychski.