Tytułowy bohater cyklu powieści Zbigniewa Nienackiego (12 tomów wydanych w latach 1964-1985).
Z zawodu dziennikarz, z zamiłowania historyk sztuki, niezwykle inteligentny, przystojny, odważny i opanowany, ma pogodne usposobienie. Jako pracownik Ministerstwa Kultury i Sztuki zajmuje się ochroną zabytków oraz tropieniem złodziei i przemytników dzieł sztuki. Posiada rozległą wiedzę z różnych dziedzin. Swój pseudonim zawdzięcza odziedziczonemu po wuju ogromnemu, zmodyfikowanemu domowym sposobem Ferrari 410 SuperAmerica, nieco pokracznemu samochodowi, będącemu dalekim echem słynnych maszyn Jamesa Bonda lub Fantomasa - auto porusza się z nieprawdopodobną prędkością zarówno po szosie, jak i po wodzie. Po raz pierwszy jako Pan Samochodzik występuje pan Tomasz w Wyspie złoczyńców (1964). Cykl zyskał sobie ogromną popularność.
W latach 80. wydawnictwo Pojezierze wznowiło serię, włączając do niej trzy powieści, w których pan Tomasz, jeszcze jako dziennikarz bez samochodu, rozwiązuje różne zagadki (Uroczysko, 1957; Skarb Atanaryka, 1960; Pozwolenie na przywóz lwa, 1961). Każda z części cyklu miała nakład 100 tys. egzemplarzy.
Po śmierci Nienackiego jego przyjaciel Jerzy Ignaciuk (ps. Jerzy Szumski) ukończył zaczęte powieści Nieuchwytny kolekcjoner i Testament rycerza Jędrzeja (obydwie wydano pod nazwiskiem Nienackiego). Za zgodą spadkobierców cykl kontynuują inni autorzy, m.in. Andrzej Pilipiuk (jako Tomasz Olszakowski), Sebastian Mierzyński (ps. Sebastian Miernicki), Arkadiusz Niemirski; łącznie w latach 1997- 2007 ukazało się 75 tomów nowych przygód Pana Samochodzika. Według cyklu nakręcono cztery filmy fabularne: Wyspa Złoczyńców (reż. Stanisław Jędryka, 1965; w roli głównej Jan Machulski, Pan Samochodzik i niesamowity dwór (reż. Janusz Kidawa, 1986; Piotr Krukowski jako Tomasz), Pan Samochodzik i praskie tajemnice (reż. Kazimierz Tarnas, 1988; Marek Wysocki) Latające machiny kontra Pan Samochodzik (reż. Janusz Kidawa, 1991; Piotr Krukowski) i serial telewizyjny Samochodzik i templariusze (reż. Hubert Drapella, 1971; Stanisław Mikulski).