Postać historyczna, bohater powieści Aleksandra Puszkina Córka kapitana.
Jemieljan Pugaczow (1742-75), Kozak doński, był przywódcą buntu chłopskiego, jaki w latach 1772-74 ogarnął sporą część Rosji. Na jego czele stanął z pewnym opóźnieniem (w 1773 r.), gdy dogorywała już pierwsza faza rebelii. Niepiśmienny Pugaczow dla podbudowania swego autorytetu podaje się za cudownie ocalałego cara Piotra III (zamordowanego męża carycy Katarzyny). Początkowo oddziały Pugaczowa (liczące do stu tysięcy uzbrojonych powstańców) odnoszą spore sukcesy. Ale w jesieni 1774 r. udaje się wojskom carskim zadać im klęskę. Wkrótce wódz zostaje wydany przez własną starszyznę w ręce generałów Katarzyny i stracony w Moskwie.
W powieści Puszkina Pugaczow pojawia się po raz pierwszy jako bezimienny chłop. Pozornie zagubiony na stepie w czasie burzy śnieżnej, umie wskazać właściwą drogę młodemu szlachcicowi, ➞ Piotrowi Griniowi i z wdzięcznością przyjmuje od nie- go szklankę wódki i (zbyt ciasny na jego masywne ciało) kubrak z zajęczego futerka. Gdy spotykają się ponownie, Pugaczow jest wodzem ("carem") powstania, Griniow oficerem w zdobytej niemal bez wal- ki twierdzy. Ale Pugaczow ma dobrą pamięć i szlachetną zdolność do pamiętania okazanego mu serca.
Choć z niewzruszonym okrucieństwem skazuje pokonanych na śmierć, Piotra puszcza wolno - mimo iż wie, że będzie on dalej, wierny swej przysiędze, walczyć przeciw niemu. Ta łaska nie wyczerpuje długu wdzięczności okrutnego Kozaka: raz jeszcze przybywa Gri- niowi z bezinteresowną pomocą, gdy ten podejmuje próbę ocalenia ukochanej dziewczyny. Okrutny chłop w stosunku do swego przeciwnika, młodego szlachcica, zachowuje się do końca nieporównanie bardziej po rycersku niż ludzie z jego klasy społecznej. Trudno oprzeć się wrażeniu, że krwawy, pyszny i nieobliczalny watażka byłby kimś zupełnie innym w świecie choć trochę bardziej sprawiedliwym.