Tytułowy bohater starofrancuskiego eposu rycerskiego Pieśń o Rolandzie.
Pieśń o Rolandzie należy do tzw. pieśni o czynach bohaterskich (chansons de geste). Utwór pochodzi prawdopodobnie z XI wieku, a przetrwał dzięki oksfordzkiemu rękopisowi z 1170 roku. Kwestia autorstwa eposu jest sporna - twórcą mógł być Turold, wymieniony w ostatnim wierszu utworu, opat Malmesbury lub biskup Bayeux. Najprawdopodobniej jednak legenda o Rolandzie aż do XII wieku krążyła w wersji ustnej. W XX wieku została spopularyzowana w opracowaniu dokonanym przez Josepha Bédiera, badacza literatury francuskiej i mediewistę.
Pieśń nawiązuje do autentycznej wyprawy Karola Wielkiego przeciw Saracenom (778 rok), kiedy to podczas bitwy w wąwozie Roncevaux tylna straż cesarza została zaatakowana przez Basków (w poemacie przez Saracenów). Hrabia Roland, siostrzeniec cesarza to dzielny rycerz, ceniący ponad wszystko wiarę i honor, bezgranicznie oddany swemu władcy. Ponadto doskonale zna się na rycerskim rzemiośle, świetnie włada swym mieczem Durendalem. Był też nadludzko silny - Saraceni nie wierzyli, że może go zabić ktoś "z ciała i z krwi". Cieszy się zaufaniem Karola, uczestniczy w naradzie dotyczącej propozycji Marsyla, władcy Saragossy, o zaniechaniu walki i przyjęciu przez jego lud chrześcijaństwa od Francji.
Roland nie wierzy w uczciwość Saracenów, przypomina wcześniejszą zdradę, jakiej dopuścił się Marsyl i uważa, że należy pomścić zamordowanych przez niego. Przeciwnego zdania jest ojczym Rolanda, nienawidzący go Ganelon, który okaże się zdrajcą i uknuje z Saracenami plan zabicia cesarskiego bratanka. To Ganelon wyrusza przedstawić Marsylowi propozycję Karola, że dostanie on w lenno połowę Hiszpanii, jeśli przyjmie chrzest (drugą połowę miał otrzymać Roland). Ganelon wraca do cesarza, kłamie, iż jego misja się powiodła i sugeruje, by podczas odwrotu tylną strażą dowodził Roland. Zostaje on wciągnięty w zasadzkę, wraz z innym dzielnym rycerzem ➞Oliwierem i dwudziestoma tysiącami wojska staje do bitwy ze znacznie przewyższającymi ich liczebnie Saracenami.
Oliwier, gdy ujrzał liczne oddziały wojsk pogańskich, doradził Rolandowi, aby zadął w róg i w ten sposób zawrócił cesarza z całym wojskiem. Roland nie chciał wyjść na tchórza i nie posłuchał rady przyjaciela. Stwierdził, że woli umrzeć niż popaść w niesławę. Podczas walki zabił siostrzeńca Marsyla, a jemu samemu odciął prawą pięść. Kulminacyjnym momentem całej Pieśni jest scena konania rannego Rolanda. Mimo iż sam cierpi, opatruje przyjaciół, wysłuchuje ostatnich słów Oliwiera, mdleje z żalu nad jego śmiercią. W końcu decyduje się zadąć w róg, ale już tylko po to, by cesarz mógł zabrać ich ciała. Czując zbliżającą się śmierć, próbuje zniszczyć swój miecz, by nie dostał się w ręce wroga, następnie kładzie się na ziemi z twarzą zwróconą w stronę Hiszpanii i żarliwie się modli. Po śmierci aniołowie zabierają jego duszę do nieba.
Karol, gdy odnalazł poległego, nakazał wyjąć mu serce i zło- żyć w osobnej marmurowej trumnie, a jego ciało namaścić pachnidłami i odwieźć do Francji. Na wieść o śmierci Rolanda, umiera także jego narzeczona, siostra Oliwiera - Oda. Cesarz pomścił śmierć siostrzeńca, wygrał wojnę z Saracenami i powrócił do Francji. Hrabia Roland to postać prezentująca wzorzec idealnego chrześcijańskiego wojownika, charakterystyczna dla eposu rycerskiego. Pod imieniem ➞ Orland pojawia się literaturze włoskiej, a jako Roldan - w hiszpańskiej.