Tytułowy bohater niedokończonej powieści Laurence’a Sterne’a Życie i myśli JW. Pana Tristrama Shandy, wydawanej w kolejnych dziesięciu tomach w latach 1760-67.
Tristram Shandy jest nie tylko głównym bohaterem, ale także narratorem książki. Tematem jego opowieści jest historia własnego życia i różne wydarzenia rodzinne. Jego sposób opowiadania jest szczególny i decyduje o tym, że książka Sterne’a jest lekturą oryginalną i dowcipną. Najwięcej miejsca zajmują tutaj bowiem rozbudowane dygresje i historie o innych postaciach, o rodzicach Tristrama, wuju Tobym, jego przyjacielu z czasów wojny, kapralu Trimie, proboszczu Yoricku, i wielu innych.
O owych wątkach pobocznych sam autor napisał w taki oto sposób: wszystkie moje dygresje są zgrabniuchne - i lubo odbiegam od głównego tematu tak często i tak daleko, jak każdy pisarz w Wielkiej Brytanii - baczę jednak pilnie, aby w ten sposób układać swoje sprawy, iżby główny wątek nie próżnował podczas mojej nieobecności.
Głównym wątkiem jest oczywiście życiorys tytułowego bohatera, w którym najwięcej miejsca zajmują wydarzenia związane z jego dzieciństwem, a nawet jeszcze wcześniejsze, bo opowiadające historię jego prokreacji. Wypadki, które towarzyszyły powstaniu i narodzinom Tristrama (1718) świadczą o pewnym fatum czy pechu, który od pierwszych chwil towarzyszył bohaterowi. Został poczęty w niezbyt sprzyjających okolicznościach, bowiem w "decydującej chwili" matka zapytała ojca czy nie zapomniał nakręcić zegara, natomiast same jego narodziny na skutek zatargów między rodzicami odbyły się w domu w majątku Shandy Hall, a nie w Londynie, czego konsekwencją było to, że poród przyjęła niezbyt doświadczona położna, a nie lekarz. Podczas porodu nastąpiły komplikacje i został uszkodzony nos noworodka, przy czym autor wprowadza tutaj sugestię, że nie o nos tu chodzi, ale o całkiem inną część ciała (motywy falliczne stanowią zresztą ważny i zabawny wątek książki, przedstawiony w sposób pełny niedomówień i sugestii).
Jakby na domiar złego w czasie chrztu służąca przekręca imię dziecka i chłopiec zostaje Tristramem ("smutniakiem") a nie Trismegi- stosem ("trzykroć potężnym"), co jest bardzo bolesne dla jego ojca Waltera, który ma prawdziwego bzika na punkcie imion i jest autorem rozprawy, w której z wielką prostotą i szczerością ukazał światu przyczyny nieprzezwyciężonej odrazy do [...] imienia Tristram. Ojciec ma także oryginalne poglądy na inne sprawy i pisze traktat pedagogiczny, który ma być podstawą edukacji jego syna. Problem w tym, że gdy dochodzi w swoim dziele do drugiego roku życia dziecka, Tristram ma już cztery lata. Ważnymi wątkami życiorysu głównego bohatera są także akt przypadkowego obrzezania (na skutek zaniedbania niani, która nie zauważyła obluzowanej ramy okiennej, która spadła na chłopca) i jego pełna przygód młodzieńcza podróż do Lyonu.