Bohater powieści Emila Zegadłowicza Uśmiech (w wydaniu pierwszym opublikowana w trzech częściach: Godzina przed jutrznią, Spod młyńskich kamieni, Cień nad falami) oraz Zmory.
Postać Mikołaja oparta jest na motywach autobiograficznych. W części pierwszej prezentuje psychikę dziecka wyrastającego wśród przyrody i obyczajów wsi podbeskidzkiej.
W Zmorach ukazuje okres edukacji gimnazjalnej w Wołkowicach (tj. Wadowicach), pełen niepokojów i wyobcowania, a nade wszystko gwałtowne konflikty wynikające z dojrzewania seksualnego w świecie zakłamania, pruderii i lubieżności. W ekranizacji Wojciecha Marczewskiego (1979 r.) rolę Mikołaja odtwarzał Piotr Łysiak (oraz Tomek Hudziec - Mikołaj jako dziecko).